Grietenij en na 1851 gemeente in het zuidwesten van de provincie.
In 1984 met Stavoren, Hindeloopen en Workum opgegaan in de gemeente Nijefurd. Ten tijde van de Republiek de achtste grietenij van Westergo in de stemvolgorde bij de statenvergadering. Tot Hemelumer Oldeferd en Noordwolde behoorden naast Koudum (hoofdplaats), de dorpen Hemelum (waarnaar de grietenij, naast De Wâlde - het oostelijke deel van het oude rechtsgebied - is genoemd), Molkwerum, Warns, Scharl, Kolderwolde, Oudega, Nijega, Elahuizen en een deel van It Heidenskip. Opp. ca. 6.570 ha. (in 1925) grotendeels veenweide en veenpolder. Inw.: 2.576 (1714), 3.169 (1850), 5.127 (1900), 5.299 (1950), 4.938 (1983). Tot ver in de 20e eeuw was meer dan 90% van de bevolking Friestalig.Zie: Abma, G., Himmelumer Aldefurd en Noardwâlde (1992); E 436438; EVF 352-354.