D.w.z. ‘groote ondernemingen worden niet in korten tijd volbracht; een groot werk eischt tijd en geduld.
Waarschuwing om zich in eene zaak van grooten omvang niet te overhaasten, ofwel, om niet te veel op eens te wenschen’; Ndl. Wdb. II, 12. Vgl. Goedthals, 41: Colen en Aken en waren op eenen dach niet ghemaeckt. Rome ne fut pas faicte en un iour. Item. Bon oeuvre quiert du temps la longitude.
Later is Aken weggelaten en is alleen sprake van Keulen of soms ook alleen van Rome, zooals in de Prov. Comm. 152: Coelen en wart nyet gemaect op eenen dach, met het latijn: sancta die nulla fuit ipsa colonia facta; non fuit in sola bona luce colonia facta en daaronder de variant: Deventher en wart niet ghemact op eenen dach. Bij Campen, 37, luidt zij: Collen wordt op enen dach niet gesticht; ook vindt men aldaar Romen wordt op een Jaer niet ghebout, evenals bij Bebel 463: Roma non fuit una die condita. Bij Brederoo, III, 329: Keulen en Aken sijn op gheen dach volbracht. Idinau, 156: Ceulen en Aken en waren op eenen dagh niet gemaeckt, met het onderschrift:Men seght in t'ghemeyn: Geulen en Aken
En waren op eenen dagh niet ghemaeckt;
So hoopt-men eens ten eynde te gheraken,
Behoudens men t' werck niet te vroegh en staeckt.
Alle beste werck naer patientie smaeckt.
In de Adagia, bl. 9 vinden wij eveneens: Ceulen en Aken, sijn op een dagh niet gebauwt, alta die sola non est exstructa Corinthus. In Braband en Limburg zegt men: Gent en Brugge zijn op eenen dag niet gebouwd (zie Schuermans, 74); in het Land v. Waas: Brugge of Brussel en Gentzijn op eenen dag nietgebouwd (Joos, 176), wat men in de 16de eeuw ook uitdrukte door: Men bout niet op enen dach huysen en kercken. Vgl. verder Suringar op Bebel, bl. 508; Harrebomée III, 106 en Taalgids VII, 209, waar nog wordt medegedeeld, dat men in Groningen ook zegt: Hij zou Keulen en Aken verzetten, om zijn doel te bereiken, d.i. alle mogelijke, uiterste pogingen, bijna het bovenmenschelijke daartoe aanwenden (evenzoo in Friesland). Hiernaast Keulen enAken beloven (in C. Wildsch. III, 345); Keulen en Aken wijsmaken (in C.
Wildsch. IV, 192). Ook in het Friesch: Aken en Keulen binne netyn ien dei boud. In het Fransch zegt men: Paris ou Rome ne fut pas fait(e) en un jour; hd. Rom ist nicht in einem Tage erbaut worden; eng. Rome (or Holy-Rood) was not built in a day. Zie verder Wander I, 695; III, 245.
