Woonhuizen. De oude bebouwing van Vianen bestaat voornamelijk uit dwarse huizen met gemeenschappelijke bouwmuren.
Achter de doorgaans later vernieuwde of gepleisterde gevels gaan vaak oude kappen, balklagen of houtskeletten verborgen. Een mogelijk 15de-eeuwse kern heeft het tweelaagse dwarse huis Achterstraat 86-88, dat is voorzien van een zijtrapgevel met ezelsruggen.
Inwendig zijn de oude kapconstructie, een samengestelde balklaag met gotische peerkraalconsoles en een spiltrap bewaard gebleven. In de 17de eeuw kregen beide delen van het huis een middengang.
Het met zijtrapgevels en een onderkelderde opkamer uitgevoerde dwarse huis Langendijk 16 stamt uit 1468 (d). De zandstenen detaillering en de sierankers zijn gelijktijdig met de gevelsteen in 1616 aangebracht.
Bij de restauratie in 1986 is het pand ingestort en vervolgens herbouwd.Vergelijkbaar van opzet, maar daterend van kort na de stadsbrand van 1540, zijn de van zijtrapgevels voorziene dwarse huizen Achterstraat 34-36 en Achterstraat 38-40 (gerestaureerd 1984-'86). Zijtrapgevels hebben ook de dwarse huizen Valkenstraat 20-22. Inwendig zijn hier samengestelde balklagen, muurstijlen en laat-gotische sleutelstukken behouden. Het hogere hoekpand (nr. 22) heeft de ingrijpende restauratie van 1975 beter doorstaan dan het eenlaagse bouwdeel (nr. 20). Eveneens 16de-eeuws en voorzien van een zijtrapgevel met ezelsruggen is het in 1969 sterk gerestaureerde huis Voorstraat 28. Andere voorbeelden van tweelaagse dwarse huizen met een oude kern zijn Voorstraat 79-81 en Voorstraat 49; eenlaagse voorbeelden zijn Korte Kerkstraat 7 (16de eeuw), Langendijk 18 en 54 (beide 17de eeuw).
Uit de eerste helft van de 17de eeuw dateert het dwarse huis Lombardstraat 10 met geblokte ontlastingsbogen. Het gepleisterde dubbele eenlaagse huis (Schippersplein 1) is met jaartalankers gedateerd ‘1662’. De andere huizen uit de eerste helft van de 17de eeuw zijn diepe panden met maniëristische trapgevels, zoals Langendijk 3 (met sierfries), Achterstraat 69 en Voorstraat 88, alle met toppilasters en sierankers. De huizen Voorstraat 11, Voorstraat 52 en Kortendijk 5 hebben een extra verdieping. Rond 1660 verrees de verhoogde halsgevel met klauwstukken en fronton van Voorstraat 66. Hierna vond weinig nieuwbouw meer plaats, maar werden er wel bestaande panden verbouwd.
Bij Voorstraat 22 zijn bij een gevelvernieuwing in de 19de eeuw de 17de-eeuwse sierankers blijven zitten. In het huis resteren nog originele 16de-eeuwse balklagen en de kap. Aan het in opzet 16de-eeuwse patriciërshuis Kerkstraat 62-66 werd in 1720 een lagere noordvleugel toegevoegd. Begin 19de eeuw kreeg het een nieuwe voorgevel en werd het gesplitst in drie woonhuizen. Het in opzet 17de-eeuwse tweebeukige dwarse huis Voorstraat 45 werd midden 18de eeuw verbouwd en kreeg toen een omlijste ingang en twee dakkapellen met rococo-wangstukken. Achter in de tuin stond van 1808 tot 1877 een R.K. schuilkerk.
P.H. Schelkens liet in 1807 het grote herenhuis Voorstraat 56 bouwen met een breed middenrisaliet voorzien van kolossale ionische pilasters en een fronton met eikenbladfestoens. Deze Lodewijk XV-decoratie komt ook in het interieur terug. In 1894 werd er het kantongerecht gevestigd en van 1938 tot circa 1950 waren hier tevens de rijksveldwachter en de rijkspolitie ondergebracht. In sobere neoclassicistische stijl is het tweebeukige dwarse huis Voorstraat 113 (1825) uitgevoerd. Andere voorbeelden van neoclassicistische huizen zijn Kortendijk 10 (circa 1830), Voorstraat 86 (circa 1850), Kortendijk 3 (circa 1860) en met een mezzanino de rond 1850 gebouwde huizen Voorstraat 15, 13, 14, 26 en 58. Gepleisterde sober neoclassicistische voorbeelden zijn het dijkhuis Langendijk 55 (circa 1870) en de gevel van Voorstraat 90 (circa 1870, kern 16de eeuw). Het opvallende neoclassicistische dwarse pand Kerkstraat 28, met rondboogvensters en mezzanino, dateert uit 1871 en is nu in gebruik als café. In het koetshuis met woning (Ringdijk 1a; circa 1875) was in het verleden een tijd lang een drukkerij gevestigd.
De gevel van Voorstraat 70 (circa 1860) wordt bekroond door een rijke kroonlijst, een attiek en een dakkapel met omlijsting en acroteriën. Het in de kern 16de-eeuwse pand 't Heerenhuis (Voorstraat 53) heeft rond 1860 een rijke eclectische gevel met mezzaninovensters gekregen. Het interieur bevat laat-19de-eeuwse afwerkingen in neorenaissancestijl. Andere huizen met eclectische details zijn Voorstraat 39 (circa 1850), Voorstraat 1 (circa 1860), Langendijk 56 en het eenlaagspand Kortendijk 9 (beide circa 1870). Stucwerklijsten, gepleisterde strekken en een nis sieren de eclectische gevel van Hofplein 3 (circa 1870). Het deels gepleisterde herenhuis Langendijk 6 (circa 1875) heeft rondboogvensters met eclectische kuifstukken en een dakerker met palmet. Ongepleisterd zijn de eenlaagspanden Varkensmarkt 26 (1843; jaartalankers), Hofplein 32 (circa 1850) en Kerkstraat 32 (circa 1870).
Voorbeelden van arbeiderswoningen zijn Hofplein 2-6 (circa 1870) en Brederodestraat 29-35 (circa 1900) met mansardedak.
In 1907 kwam het forse herenhuis Voorstraat 101-103 tot stand naar een ontwerp met rationalistische details, als directeurswoning naast de links aangebouwde lage kantoorvleugel van de levensverzekeringsmaatschappij ‘Zuid-Holland’, later notariskantoor. Jugendstil- en chaletstijl-invloeden vertoont de forse dubbele villa Prinses Julianastraat 16-18 (circa 1910). Een sobere expressionistische vormgeving hebben Voorstraat 78 (circa 1920) en Buitenlandpoort 15 (circa 1925). Het woningbouwcomplex M.E. Hartmanstraat e.o., de expressionistische dubbele villa Hoogelandseweg 11-13, de zakelijk-expressionistische villa Buitenlust (Pr. Julianastraat 26) en de traditionalistische dubbele villa Hoogeland (Hoogelandseweg 15-17) zijn alle rond 1930 gebouwd.
