Monumenten in Nederland: Zeeland

R. Stenvert en C. Kolman (2003)

Gepubliceerd op 02-01-2020

17de- en 18de-eeuwse huizen in Goes

betekenis & definitie

Het uit circa 1620 daterende pand St.-Jacobstraat 9 vertoont maniëristische details bij de in gele baksteen opgetrokken trapgevel met banden en vensterbogen (korf- en tudorbogen) in rode baksteen. Het geheel bakstenen toegangspoortje is voorzien van pilasters en een fronton.

Eenvoudige vroeg-17de-eeuwse trapgevels hebben Kreukelmarkt 3 en Lombardstraat 4. Het dwarse huis Nieuwstraat 28 (met werkplaats) heeft in het midden een dakerker met trapgevel en bekronend rondboogfronton.

Op de 18de-eeuwse deuromlijsting staat ‘'t Ouwe uus’ en het jaartal 1622. Van het hoekpand In den Bastiaen (Rijfelstraat 1) uit 1623 (jaartalankers) is de gevel rond 1750 afgetopt.

Het muurwerk in gele baksteen heeft decoratieve banden en vensterbogen in rode baksteen. Boven de ingang zit een gevelsteen voorstellende St.

Sebastiaan. Bij de ingekorte trapgevel van St.-Jacobstraat 15 zijn de boogvelden voorzien van metselmozaïeken.

Het recent ontpleisterde 17de-eeuwse huis Koningstraat 4 heeft in de 18de eeuw een ingezwenkte lijstgevel gekregen.Tot de weinige 17de-eeuwse huizen van na 1630 behoort 't Huys Borssele (Grote Markt 34) uit circa 1660 met een classicistische, verhoogde halsgevel voorzien van ionische pilasters en natuurstenen klauwstukken en rondboogfronton. Opvallend is dat de pilasters niet doorlopen tot aan de klauwstukken. Het onderkelderde huis Hoope (J.A. van der Goeskade 69) heeft een opvallende classicistische pilastergevel uit 1651 met fantasie-ionische kapitelen en in zandsteen uitgevoerde gebroken frontons boven de vensters en het geblokte ingangspoortje. Aan de straat bevinden zich een schuin kelderluik en hardstenen toegangstrap. Het huis, dat van 1863 tot 1938 als brugwachterwoning heeft gediend, is in 1985 gerestaureerd.

Tot de rijkste 18de-eeuwse herenhuizen van Goes behoort het drielaagse herenhuis Kleine Kade 47. Het oorspronkelijk L-vormige huis ter plaatse werd in 1557 vergroot met een gedeelte van het naastgelegen pand (nr. 45). Het kreeg zijn huidige vorm bij een verhoging en verbouwing in 1763 in opdracht van burgemeester Johan Isebree en wellicht naar plannen van stadsbouwmeester Boudewijn Kramer. De toen gebouwde voorgevel met middenrisaliet heeft een rijk gesneden pronkrisaliet in Lodewijk XIV-stijl. Opvallend zijn de getoogde vensters met geprofileerde omlijsting en kuifornament, die rond 1840 een empire-roedenverdeling hebben gekregen. Het deels onderkelderde, symmetrisch ingedeelde pand heeft een (rond 1900 afgeplat) schilddak met hoekschoorstenen.

In de linkerzijgevel is 16de-eeuws muurwerk opgenomen met natuurstenen plint, banden en hoekblokken. Uit de 18de eeuw dateren verder verschillende schouwen in het interieur en de hardstenen stoep met smeedijzeren stoephek. Rond 1760 gebouwd is het forse herenhuis Huize den Berg ('s-Heer Hendrikskinderenstraat 42) met hardstenen plint, mezzanino en een pronkrisaliet in zware Lodewijk XIV-vormen. De kroonlijst heeft men in de 19de eeuw vereenvoudigd. Aan de overzijde van de straat ligt de bij dit huis behorende overtuin met gietijzeren hekwerk.

Een rijke hardstenen lijstgevel in Lodewijk XV-stijl, mogelijk naar ontwerp van Hendrik van Diest, bezit het in 1753 verbouwde drielaagse herenhuis Grote Markt 17. Het middenrisaliet is voorzien van een pronkrisaliet waarin de deuromlijsting is gekoppeld aan de omlijsting van de middenvensters van de verdiepingen. Opvallend zijn ook de rijk bewerkte borstweringplaten onder de vensters. Het interieur bevat onder meer 18de-eeuwse stucwerkplafonds en een gebeeldhouwde schoorsteenmantel. Voor het huis ligt een hardstenen stoep met fraai smeedijzeren stoephek. Van 1800 tot 1982 was hier hotel ‘De Korenbeurs’ gevestigd, tegenwoordig is het een bankgebouw. Het forse Brouwershuis (Nieuwstraat 2) heeft een bescheiden gesneden pronkrisaliet in Lodewijk XV-stijl.

Wegens de slechte economische toestand kwamen er in het laatste deel van de 18de eeuw in Goes weinig nieuwe huizen tot stand. Wel kregen gedurende de gehele 18de eeuw bestaande huizen een nieuwe gevel. Door hun sobere voorkomen zijn deze gevels doorgaans niet nader te dateren. Voorbeelden van een ingezwenkte lijstgevel en omlijste ingang zijn te vinden bij het ongepleisterde huis In den Wijngaard (Wijngaardstraat 41), de gepleisterde huizen St.-Jacobstraat 13 en Vlasmarkt 1, en bij het wit geverfde huis De Welie (Vlasmarkt 3), waarvan de gevelsteen een palingfuik (welie) toont. Grotere panden met een gepleisterde ingezwenkte lijstgevel zijn Koningstraat 7, Korte Kerkstraat 3-9 en Lange Kerkstraat 6-10. De brede ingezwenkte lijstgevel van Keizerstraat 1 staat voor twee oudere panden en is voorzien van een deuromlijsting met verdiepte posten en een bovenlicht met zijlichten.

Gepleisterde ingezwenkte lijstgevels hebben verder Opril Grote Markt 4, 8 (1754), 10 en Bierkade 5 (blokbepleistering). Rond de oude haven staan diverse in de kern oudere panden met een 18de-eeuwse, veelal gepleisterde, ingezwenkte lijstgevel, zoals Den Neptunis (Grote Kade 2), oorspronkelijk uit 1622, Grote Kade 4, Grote Kade 12 (met deuromlijsting) en Die Baerse (Grote Kade 44), waarvan de kern in 1555 (gevelsteentje) is herbouwd. Verder kunnen worden vermeld Turfkade 9 en 17 en diverse panden aan de Kleine Kade (nummers 13, 25, 29, 31, 35 en 37-39). Een 18de-eeuwse rechte lijstgevel hebben onder meer Bierkade 3, Turfkade 15 (kap midden 16de eeuw), Korte Kerkstraat 11 en Opril Grote Markt 5, alle met een geprofileerde kroonlijst. De kroonlijst van Grote Markt 20, 26 en 36 en Grote Kade 20 is uitgevoerd met een tandlijst. Grote Kade 10 heeft zowel een kroonlijst als een voordeuromlijsting. Brede panden met een lijstgevel zijn Grote Kade 6, Grote Kade 8 en 's-Heer Hendrikskinderenstraat 3, de laatste met een blokbepleistering.