Dorp, ontstaan in de 8ste eeuw bij een door Willibrord gestichte kerk en oorspronkelijk gelegen aan het Wijkermeer. De Romeinen hadden hier in de 1ste eeuw na Chr. al een nederzetting met vlootbasis.
In de 17de eeuw stichtten Amsterdamse patriciërs nabij het dorp een reeks buitenplaatsen.Tijdens de aanleg van het Noordzee Kanaal (1865-'76) werd het Wijkermeer ingepolderd en kwam Velsen op de zuidoever van het kanaal te liggen. Tot de opening van de Velsertunnel (1957) zorgde een veerpont voor de verbinding met het afgesneden Velsen-Noord. Door de verbredingen van het kanaal tussen 1905 en 1969 zijn telkens delen van het oude dorp verdwenen. Het resterende deel is een beschermd dorpsgezicht.
