Monumenten in Noord Holland

R. Stenvert en C. Kolman (2006)

Gepubliceerd op 22-05-2017

R.K. St.-Franciscus Xaveriuskerk in Amsterdam

betekenis & definitie

De R.K. St.-Franciscus Xaveriuskerk of ‘De Krijtberg’ (Singel 446) is een driebeukige basilicale kruiskerk met vijfzijdig gesloten koor, twee vijfzijdige koorkapellen en een westgevel met dubbel spitsboogportaal en flankerende achtzijdige traptorens met naaldspitsen. Ter plaatse van een in 1654 in het pand ‘De Crytbergh’ gestichte huiskerk verrees deze rijke neogotische kerk in 1881-'83. Het ontwerp van A. Tepe is geïnspireerd op de Nederrijnse laat-gotiek. Restauraties zijn uitgevoerd in 1978-'81 (interieur) en 1990-'91.

Het rijzige interieur wordt gedekt door stenen kruisribgewelven. De zijbeuken zijn voorzien van galerijen. Opvallend is de toegepaste polychromie in koor en zijkapellen door G. Janssen (1893). De gebrandschilderde ramen zijn van atelier F. Nicolas (1885, 1889), O. Mengelberg (1902), W. Mengelberg (1929-'31) en G. Waterschoot van der Gracht (1945-'46). L. Royer vervaardigde de gebeeldhouwde reliëfs met voorstellingen van beroemde jezuïeten (1841). De kerk bevat een rijke neogotische inrichting. Het atelier van W. Mengelberg vervaardigde het hoofdaltaar met ciborium, een Maria-altaar, een communiebank, een kruisweg, diverse beelden en een triomfbalk met kruis. Door P.J.H. Cuypers ontworpen is de preekstoel (1886). Uit het atelier Cuypers-Stoltzenberg komen een Jozefaltaar, de biechtstoelen en de tegelvloer. Verder is er een door de firma P.J. Adema & Zn. gebouwd orgel (1904-'05; gewijzigd 1985). De pastorie (Singel 448) is een neoclassicistisch pand met lijstgevel uit 1835.