Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 30-06-2017

De R.K. kerk St.-Petrus' Banden in Bergeijk

betekenis & definitie

De R.K. kerk St.-Petrus' Banden (Hof 12), een gotische kruiskerk met driebeukig, pseudo-basilicaal schip, werd in fasen gebouwd ter plaatse van een 12de-eeuws tufstenen zaalkerkje met een recht gesloten koor en een iets jongere toren.

Kort na 1422 verving men de romaanse kerk, waarbij eerst een nieuw bakstenen schip tot stand kwam; het geplande driezijdig gesloten koor bleef onvoltooid. Omstreeks 1525 verrees een nieuw, bakstenen koor met speklagen van tufsteen afkomstig van het oude muurwerk. Kort daarna kwam het forse dwarsschip tot stand en weer wat later werden de zijbeuken verbreed en aan weerszijden van de toren doorgetrokken. In de noordelijke zijbeuk kreeg één travee een kleine topgevel met steekkap: zo kon men een hoog spitsboogvenster plaatsen, voor meer licht in de kerk. In 1650 stortte de romaanse toren in, waarbij ook twee traveeën van het schip verloren gingen. In plaats van een nieuwe toren verrees in 1669 een los staand klokkenhuis; een bakstenen gebouw met een leien tentdak en een houten opbouw die deels van pannen was voorzien. In het klokkenhuis hangt een in 1367 door Jacobus van Helmond gegoten klok. Bij een grote restauratie in 1888-'93, naar plannen van C. Franssen, werden de verloren gegane schiptraveeën herbouwd en verrees een nieuwe westgevel.

Verder kregen alle vensters nieuwe natuurstenen traceringen. De traptoren bij het koor werd verhoogd tot boven de dakrand en voorzien van een nieuwe spits. Aan de noordzijde van het koor herbouwde men de oude sacristie, die in 1663 tot raadhuis was ingericht. Tijdens een restauratie in 1975-'77 zijn de neogotische pinakels van de transeptgevels verwijderd; die van de westgevel heeft men gehandhaafd. De spitsboogvensters van de sacristie maakten toen plaats voor rondboogvensters. Schip en transept hebben een houten tongewelf uit de eerste helft van de 16de eeuw. Het oorspronkelijke stenen gewelf in het koor, dat in 1855 door een stucplafond was vervangen, werd in 1888-'93 herbouwd. De kerk bevat onder meer een Johannesbeeld, toegeschreven aan meester Arnt van Zwolle (15de eeuw), een Luciabeeld, toegeschreven aan de Meester van de heiligenbeelden van Leende (15de eeuw), twee barokke biechtstoelen (18de eeuw) en een communiebank (18de eeuw).