Een twaalfstappenprogramma is een programma waarmee het herstel wordt nagestreefd van degenen die lijden onder de gevolgen van een verslaving, een dwangmatigheid of andere gedragsproblemen.
Ook wanneer 'zelfhulp' als aanduiding voor een twaalfstappenprogramma wordt geaccepteerd, blijft het een karakterisering vanuit het perspectief van de professionele hulpverlening, waarin de betrokkenen zich niet altijd herkennen.
Daarmee is het twaalfstappenprogramma een eigen vorm van hulpverlening geworden.
Wat betreft de effectiviteit van het twaalfstappenprogramma met betrekking tot alcoholverslaving, onderzoek heeft laten zien dat de resultaten van dit programma zeer bescheiden zijn; in dat opzicht verschilt dit type programma's overigens niet van andere methoden.
Erzijds zal zo'n door het volgen van het programma opgewekt gebrek aan eigenwaarde/zelfvertrouwen juist negatieve effecten op het functioneren van mensen hebben; het gevoel geen controle te hebben over hun ziekte/verslaving zal het risico op terugval immers eerder vergroten dan verkleinen; Het twaalfstappenprogramma veronderstelt dat verslaving primair een sociaalpsychologisch probleem is dat opgelost kan worden door deelnemers steun te bieden.
In het laatste geval is behandeling door middel van medicatie vermoedelijk effectiever dan het volgen van een twaalfstappenprogramma; Bijeenkomsten in het kader van een twaalfstappenprogramma staan open voor iedereen.
