mesmerisme

betekenis & definitie

behandelingssysteem met hypnose, handoplegging en bestrijking van lichaamsdelen volgens de voorschriften van de Oostenrijkse arts Franz Anton Mesmer (1734-1815); volgens hem berustte de werking op ‘dierlijk magnetisme’.

Mesmer, geboren in een dorpje aan de oever van het Meer van Konstanz, studeerde in Wenen geneeskunde bij Van Swieten en De Haen, leerlingen van Boerhaave aan de Weense School. In 1766 promoveerde hij op het proefschrift De influxu planetarum in corpus humanum, waarin hij trachtte aan te tonen dat de hemellichamen door hun aantrekkingskracht invloed op ons zenuwstelsel uitoefenen. Van 1771 af werkte hij samen met pastoor Heil en probeerde hij door middel van magnetisme lijders van hun kwalen te bevrijden. In zijn in 1775 verschenen Sendschreiben an einen auswärtigen Arzt über die Magnetkur schreef hij over een op de magnetische kracht gelijkende kracht. Deze geheimzinnige kracht, een fluïdum, aanwezig in elk levend organisme, noemde hij ‘dierlijk magnetisme’. Nadat hij in 1778 van bedriegerij was beschuldigd (men trok zijn opzienbarende genezing van een blind meisje in twijfel), vertrok hij naar Parijs. Hier organiseerde hij zijn beruchte séances waar hij op bijzondere wijze patiënten behandelde. Zijn elitaire patiënten, bijeengekomen in een salon aan de Place Vendöme, waren gezeten om een met ijzervijlsel gevulde tobbe (de baquet), waarin staven en draden hingen die de aanwezigen vasthielden. Wanneer Mesmer, een groot fantast, gehuld in een met astrologische symbolen geborduurd lang gewaad, een van hen aanraakte, begonnen allen te schudden en te schokken en raakten zij in trance; op slag verdwenen alle ziekteverschijnselen (Miller). Deze merkwaardige reacties werden, volgens een oud woordenboek, de tendances érotiques genoemd (Grauls). Vooral bij gewrichtsontstekingen, eczeem, hoofdpijn en functionele aandoeningen had de methode veel succes. Mesmer was ervan overtuigd dat het dierlijk magnetisme sterk van hemzelf uitging.

Weldra werd het mesmerisme een modezaak, temeer daar Mesmer zich in de gunst van de Franse koningin Marie Antoinette mocht verheugen. In 1784 werd een koninklijke commissie gevormd om Mesmers spectaculaire behandeling te onderzoeken. De leden van de commissie, onder wie Benjamin Franklin (17o6-’9o) en de beroemde chemicus Antoine Laurent Lavoisier (1743-’94), de grondlegger van de moderne scheikunde, waren echter unaniem van mening dat het ‘dierlijk magnetisme’ niet bestond en dat alle resultaten op suggestie berustten. Dit negatieve rapport deed echter aan Mesmers populariteit geen afbreuk.

Tijdens de Franse Revolutie vluchtte hij naar Londen, waar zijn magnetische behandeling spoedig opgang maakte. Via Wenen keerde hij later naar het Meer van Konstanz terug, waar hij eenzaam overleed.