glauberzout

betekenis & definitie

natriumsulfaat, waarvan de laxerende werking door de Duits-Nederlandse scheikundige Johann Rudolph Glauber (1604-’70) ontdekt werd.

Glauber, zoon van een barbier in Karlstadt (Beieren), vestigde zich in 1625 als spiegelmaker in Wenen en tien jaar later als apotheker in Giessen. In 1640 vertrok hij naar Amsterdam, waar hij zich in 1651 voorgoed vestigde. Als apotheker bereidde hij geheime medische en chemische middelen die hij tegen hoge prijzen verkocht. Met enig recht kan men hem als de eerste neringdoende apotheker beschouwen.

Bij toeval had hij jaren eerder de laxerende werking van natriumsulfaat ontdekt. Het zout, door hem Sal mirabile Glauber genoemd, verkocht hij bij grote hoeveelheden in zijn apotheek. Het eveneens door hem geproduceerde ammoniumsulfaat werd als kunstmest gebruikt. Onder de indrukwekkende naam Sal Ammoniacum Secretum Glauberi bracht hij deze kunstmeststof, die voor bemesting van het land bij boeren gretig aftrek vond, in de handel.

Glauber, die geen enkele universitaire vorming genoten had, werd mede gezien zijn winstgevend bedrijf voor een charlatan uitgemaakt. ‘Ik treur over de onwetendheid van mijn tijdgenoten en ’s mensen ondankbaarheid. Ik zal mijn loopbaan waarmaken en wachten op mijn beloning,’ schreef hij cens (Hamilton Bailey).

Op chemisch gebied was Glauber zijn tijd ver vooruit; hij bevorderde de experimentele methode en deed onder andere onderzoek naar de werkzame bestanddelen van het geneesmiddel en naar de ontleding van zouten door zuren en basen. Glauber was de auteur van ongeveer dertig werken. Het vijfdelige Furni novi philosophi verscheen in 1648; van zijn Opera omnia verschenen vier delen tussen 1651 en 1656 en zeven delen in 1661, alle te Amsterdam.

Een mineraal met de scheikundige samenstelling Na2SO4-CaSO4 is naar hem het glauberiet genoemd. Hij neigde naar alchimistische experimenten. Vooral in zijn latere werken komt zijn geloof in de transmutatie van metalen duidelijk naar voren. Na zijn dood heeft men hem enigszins gerehabiliteerd; hij werd zelfs ‘de Paracelsus van zijn tijd’ genoemd (Eloy). Vele jaren had menig apotheker boven de ingang van zijn apotheek een vergulde houten kop van Glauber hangen, misschien de beloning waarop hij had gewacht.