de gezamenlijke benaming voor een aantal onderling sterk verschillende zenuwen van het hoofd, die voor een deel gewone motorische, sensibele en ook vegetatieve vezels bevatten voor dit gebied, voor een ander deel zintuigimpulsen geleiden. Vanouds worden deze in anatomische volgorde (van voor naar achter) genummerd:
1.nervus olfactorius of reukzenuw, die de uitlopers van de zemwzintuigcellen van het reukslijmvlies boven in de neus, bevat.
2. nervus opticus of oogzenuw, de zich uit de steel van het oogblaasje ontwikkelende dikke zenuwstam, (gedeeltelijk) kruisend in het chiasma opticum (zie aldaar); bevat de uitlopers van de kegeltjes en staafjes uit het netvlies; zie ook tractus opticus.
3.nervus oculomotorius, de voornaamste bewegingszenuw van de in- en uitwendige oogspieren (zie ook 4de en 6de hersenzenuw).
4.nervus trochlearis, de bewegingszenuw van de bovenste schuine oogspier (waarvan de pees over een „katrol” loopt: katrolspier: musculus trochlearis).
5.nervus trigeminus, de driehoekszenuw, de sensibele zenuw voor gelaat, neus en mond, motorische zenuw voor de kauwspieren.
6.nervus abducens, de bewegingszenuw voor de buitenste rechteroogspier (welke het oog doet abduceren: naar buiten draaien).
7.nervus facialis, de aangezichtszenuw, voornamelijk motorisch voor de mimische musculatuur; heeft echter ook een tak voor een deel der smaakpapillen en vegetatieve zenuwvezels voor de oorspeekselklier.
8.nervus octavus, (acusticus), bestaat uit 2 delen: de nervus cochlearis of gehoorzenuw en de nervus vestibularis of evenwichtszenuw.
9.nervus glossofaryngeus, een gemengde zenuw voor tong- en keelspieren, smaak- en speekselklieren.
10.nervus vagus, zwerf zenuw, ook dwalende zenuw, een zeer belangrijke vegetatieve (para-sympathische) zenuw voor vrijwel alle inwendige organen (hart, longen, darmen enz.).
11.nervus accessorius, een motorische zenuw voor een deel der halsspieren.
12.nervus hypo glossus, de voornaamste bewegingszenuw van de tong.
Voor eventuele nadere bijzonderheden zoeke men bij de afzonderlijke trefwoorden.
