Opstandige Indiaanse boeren in de Mexicaanse deelstaat Chiapas.
De Zapatistas ontleenden hun naam aan de beroemde Mexicaanse boerenleider Emiliano Zapata, die in de revolutie van 1910 een belangrijke rol speelde. De Zapatistas zijn overwegend Maya-Indianen. Na eerdere kleine schermutselingen deden ze in 1994 voor het eerst van zich spreken. Op nieuwjaarsdag kwam het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger (Ejerito Zapatista de Liberación Nacional, EZLN) in opstand. De Zapatistas bezetten steden en dorpen in de zuidoostelijke deelstaat Chiapas; er braken gevechten met de politie uit.
De aanleiding voor de opstand was het van kracht worden van het Noord-Amerikaans Vrijhandelsakkoord (North American Free Trade Agreement). Deze economische unie van de Verenigde Staten, Canada en Mexico vormde een ernstige bedreiging voor de arme boeren in Chiapas. Zij zouden de concurrentie met de efficiënter producerende boeren uit Canada en de Verenigde Staten onmogelijk aankunnen. Ook was de opstand de uitbarsting van jarenlang opgekropte frustraties over de kwalijke praktijken van grootgrondbezitters in Chiapas, die de arme boeren met knokploegen onder de duim hielden.
Door het inzetten van het leger onderdrukte de Mexicaanse regering de opstand na twee weken. Er vielen meer dan honderdveertig doden; er werd zelfs over vierhonderd slachtoffers gesproken. De regering beloofde op een aantal eisen van de Zapatistas in te gaan. In juni wees het EZLN het akkoord met de regering af, omdat er weinig terechtkwam van de beloofde landhervormingen.
Op 8 december 1994 werd de nieuwe gouverneur van Chiapas Eduardo Robledo Rincon geïnstalleerd. Deze kandidaat van de regering was volgens de Zapatistas door verkiezingsfraude aan de macht gekomen. Hierop verbrak het EZLN het bestand en kwamen de guerrillastrijders opnieuw in actie. Op 16 december bezetten de Zapatistas tientallen dorpen en steden in Chiapas. Deze keer eindigde de opstand niet in bloedvergieten. Na onderhandelingen tussen de regering en het EZLN stelde de minister van Landbouw de boeren verdeling van onteigende landbouwgrond van de grootgrondbezitters in het vooruitzicht. De omstreden gouverneur van Chiapas nam op 14 februari 1995 ontslag. De opstand veroorzaakte in december 1994 een grote financiële (peso)crisis in Mexico; de munteenheid (de peso) kelderde in waarde.
Het EZLN staat onder leiding van `commandante Marcos'. Deze geheimzinnige figuur vertoont zich zelden in het openbaar; hij draagt evenals zijn medestrijders een bivakmuts.
