Lexicon van de Nederlandse Landstreken

dr. H.A. Visscher (2002)

Gepubliceerd op 24-02-2017

Brunssummer Heide

betekenis & definitie

Het zuidoostelijk van het Zuid Limburgse Brunssum gelegen reliefrijke heidelandschap. Landschappelijk in de Brunssummer Heide in Zuid Limburg eigenlijk een vreemde eend in de bijt. De landelijk gebleven delen van Zuid Limburg kennen we immers vooral als een golvend heuvellandschap met vruchtbare löss, veel agrarisch cultuurland en talrijke kleine dorpen, waar bos voornamelijk slechts op enkele steile dalflanken wordt aangetroffen.

Dat de Brunssummer Heide landschappelijk een heel ander karakter kreeg, houdt verband met het vrijwel ontbreken van löss. Ingebruikneming als agrarisch cultuurland was daardoor veel minder aantrekkelijk. Het heidegebied wijkt trouwens ook in andere opzichten nogal van zijn omgeving af. Daarbij is het geomorfologisch zelfs iets heel bijzonders. Nergens in ons land kan men namelijk zo goed zien hoe geleidelijk dieper wordende dalen zich gedurende de ijstijden ontwikkelden. De zijdelingse erosie door plotselinge smeltwatervloeden leidde toen tot een aanmerkelijke verbreding van de dalbodems. Op de hellingen belette een permanent bevroren ondergrond regen- en smeltwater diep weg te zakken. Het kon dan de bodem zo doordrenken dat deze ging glijden. Bovendien werd onder zulke omstandigheden veel grond hellingafwaarts gespoeld. Door de verglijding en verspoeling veranderden de plateauachtige terreinvormen tussen de dalen meer en meer in convex-concave glooiingen. Daarbij verminderde de terreinhelling vanuit de dalbodems uiteindelijk tot slechts enkele graden. De flauw hellende vlakten die aldus ontstonden worden geliplanum (meervoud geliplana) genoemd.
De successievelijk optredende ijstijden maakten de geschetste ontwikkeling telkens tot op een daardoor van beneden lager niveau mogelijk. Het reliëf van de Brunssummer Heide toont ons naar boven opeenvolgende stadia in de evolutie van dalen onder koude klimaatomstandigheden.
Elders in Zuid Limburg zijn dalvormkarakteristieken als die van de Brunssummer Heide door sterke zijdelingse erosie van de terrassen vormende Maas op veel plaatsen verdwenen. Bovendien camoufleerde de wind ze er op uitgebreide schaal met een lösspakket van ongelijke dikte. Aan de randen van het gebied is en wordt op grote schaal (zilver)zand en grind gedolven. Aldus ontstonden talrijke groeven waarvan enkele later weer zijn opgevuld. In het oosten werd een groot groevencomplex ingericht als golfbaan. Benoorden de Brunssummer Heide bevindt zich een grote plateauvormige stort van mijnsteen.
Het gebied van de Brunssummer Heide is tegenwoordig eigendom van de Vereniging Natuurmonumenten.