Een gastransportbedrijf is verplicht, in voorkomend geval tezamen met een verwant bedrijf, met degene die daarom verzoekt te onderhandelen over het verrichten van het transport van gas met behulp van zijn gastransportnet en van één of meer installaties van het verwante bedrijf, voor zover het gebruik van dien installaties noodzakelijk is voor het transport. Het voorgaande moet geschieden op voorwaarden die redelijk, transparant en niet-discriminerend zijn (artikel 14 Gaswet).
Het systeem van onderhandelde toegang, ook wel aangeduid met negotiated third party acces (nTPA)., is een van de systemen die de Gasrichtlijn bevat en waaruit de lidstaten kunnen kiezen bij het openen van de gasnetten voor derden, waartoe zij op basis van de Gasrichtlijn verplicht zijn.
In de Gaswet is voor het systeem van onderhandelde toegang tot de transportvoorziening gekozen, omdat dit systeem het beste aansluit bij de (vóór de inwerkingtreding van de Gaswet). bestaande structuur van de gasmarkt en de praktijk in de gassector. De regels met betrekking tot onderhandelde nettoegang sluiten aan bij de Mededingingswet en bieden ruimte voor dynamiek en efficiencyprikkels (Nota naar aanleiding van het nader Verslag, TK 1999-2000, 26 463, nr. 6, p. 2).
Er is een aantal redenen waarom in de Gaswet is gekozen voor onderhandelde toegang. Onderhandelde toegang sluit aan bij de Mededingingswet. Bij de toepassing van artikel 24 Mededingingswet (verbod van misbruik van economische machtspositie). wordt uitgegaan van contractvrijheid, met inachtneming van het verbod op het maken van misbruik van een economische machtspositie.
De keuze voor een systeem van onderhandelde toegang is voorts ingegeven door de wens om de regelgeving – zeker wanneer die in beginsel een tijdelijk karakter heeft – te beperken.
Het verschil tussen onderhandelde en gereguleerde toegang is overigens geen absoluut verschil; ook bij onderhandelde toegang is sprake van regulering. Binnen het kader van de regulering in de Gaswet behouden partijen onderhandelingsruimte.
Onderhandelde toegang sluit goed aan bij het ten tijde van de inwerkingtreding van de Gaswet bestaande toegangsregime tot het hogedruknet, waarbij gas in toenemende mate wordt vervoerd op basis van internationale transportovereenkomsten, los van de in- en verkoop. 65% van het in Europa gebruikte gas passeert op basis van dergelijke contracten één of meer grenzen voordat het de consument bereikt. Voor een deel van de gasmarkt was vóór de inwerkingtreding van de Gaswet ook al sprake van commercieel handelsverkeer. De verplichting indicatieve tarieven en voorwaarden te publiceren en boekhoudingen en administratie voor transport en andere activiteiten binnen geïntegreerde gasbedrijven te scheiden versterkt de werking van het stelsel van onderhandelde toegang (Nota naar aanleiding van het Verslag, TK 1999-2000, 26 463, nr. 6, p. 28).
Een gastransportbedrijf, of in voorkomend geval een verwant bedrijf, kan weigeren het transport van gas of de daarmee noodzakelijkerwijs verbonden diensten te verrichten indien:
a). binnen zijn gastransportnet geen capaciteit beschikbaar is voor het transport van de desbetreffende hoeveelheid gas dan wel in redelijkheid niet kan worden gevergd dat hij alle capaciteit beschikbaar stelt;
b). het verrichten van het beoogde transport of van de daarmee noodzakelijkerwijs verbonden diensten hem zou verhinderen zijn in artikel 10 Gaswet bedoelde taak te vervullen of
c). het gastransportbedrijf beschikt over een daartoe strekkende ontheffing als bedoeld in artikel 16, eerste lid, Gaswet of het bedrijf een aanvraag daartoe heeft ingediend en daarop nog niet is beslist (artikel 15 Gaswet).
De onder b genoemde weigeringsgrond betreft de vervulling van de door de Gaswet aan de netbeheerder opgedragen beheerstaken.
Een ontheffing als bedoeld in artikel 16, eerste lid, Gaswet is een tijdelijke ontheffing die de directeur-generaal op aanvraag aan het gastransportbedrijf kan verlenen van de in artikel 14 Gaswet neergelegde verplichting met degene die daarom verzoekt te onderhandelen over het verrichten van het transport van gas met behulp van zijn gastransportnet, indien een verzoek om transport is gericht tot het gastransportbedrijf en het bedrijf ernstige economische en financiële moeilijkheden ondervindt of dreigt te ondervinden in verband met één of meer reeds aangegane overeenkomsten die voor hem een verplichting bevatten tot afname van een bepaalde hoeveelheid gas of van een deel daarvan (zgn. take-or-pay-verplichtingen). (artikel 16 Gaswet).
Anders dan in de Gaswet, waar gekozen is voor het uitgangspunt van onderhandelde toegang tot het gasnet, is in de Elektriciteitswet 1998 gekozen voor het systeem van gereguleerde toegang.
Op de hoofdregel van onderhandelde toegang bestaan in de Gaswet een aantal uitzonderingen. Nederland kent ingevolge de Gaswet een (tijdelijk). regime van gereguleerde toegang tot de distributienetten voor zover het transport betreft van gas dat bestemd is voor beschermde afnemers (tot 1 januari 2004)., dan wel voor afnemers met een jaarlijks gasverbruik van minder dan 170.000 m³ (na 1 januari 2004). (MvA, EK 1999-2000, 26 463, nr. 210b, p. 5). Voor de overige afnemers geldt het systeem van onderhandelde toegang.
Hoewel in de Gaswet is gekozen voor het uitgangspunt van onderhandelde toegang, is de onderhandelingsruimte van de gastransportbedrijven in vergaande mate beperkt door de richtlijnen die de DTe op grond van artikel 13 Gaswet vaststelt en die het gastransportbedrijf bij het vaststellen van zijn indicatieve tarieven en voorwaarden in acht moet nemen. Deze richtlijnen zijn te vinden op www.dte.nl.
De hierboven weergegeven Parlementaire Geschiedenis omtrent de keuze voor het systeem van onderhandelde toegang en de inhoud van dit systeem dateert van vóór het amendement van de Gaswet waarbij de DTe de taak tot het vaststellen van richtlijnen heeft gekregen.
Zie ook: afzonderlijke boekhouding, D: gastransportbedrijf, D: gastransportnet, D: indicatieve tarieven en voorwaarden, D: netbeheerder, D: noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten, D: take-or-pay-contract, D: toegangsregime, D: verwant bedrijf.
Vergelijk: D: gereguleerde toegang.
