(1) in de filosofie: tegenover het idealisme de erkenning van het bestaan van een werkelijkheid buiten ons bewustzijn, onafhankelijk van ons kennen. Men onderscheidt het z.g. naïeve R., dat van het kentheoretische probleem als zodanig afziet, en het critische R., dat uitgaat van een critische bezinning op de realiteitswaarde van onze kennis.
Het R. heeft in de laatste tijd tegenover het idealisme weer meer veld gewonnen; z Neo-Realisme.In de middeleeuwse filosofie stond R. tegenover nominalisme en verdedigde tegenover dit laatste de opvatting dat aan onze algemene begrippen een objectieve realiteit beantwoordt, hetzij deze gevonden wordt in de concreet bestaande dingen (gematigd R.; bv. Aristoteles), hetzij als zelfstandige bestaande oerbeelden (overdreven R.: bv. Plato);
(2) in de Ut. meer alg. een kunstrichting die op objectieve waarneming en zo zakelijk mogelijke weergave der werkelijkheid berust; in engere zin het tijdperk ca 1830-’80, dat zich litt. kantte tegen de voorafgaande idealist, kunst van het classicisme en tevens tegen de (vaak fantast, sprookjesachtige) romantiek. In Fr. waren Stendhal, Balzac, Flaubert, Maupassant; in Eng. Dickens, Thackeray, G. Eliot; in Duitsland Stifter, Fontane, Raabe, Hebbel hoofdfiguren van het R. ;
(3) in de beeldende kunst is R. geen uniform begrip doch kenmerkt het in het alg. de tegenstelling tot het idealisme; valt echter weer niet samen met het naturalisme, daar het R. vasthoudt aan het beklemtonen van het karakteristieke.
