hoofdstad van Griekenland, hoofdplaats van de prov. Attika, thans ca 850.000 inw.
Oude stad, middelpunt van de Oudgriekse beschaving; ontstaan om de rots Akropolis, waarop de koningsburcht en de voornaamste heiligdommen (Parthenon, Erechtheion, Propylaien, Athena Nike). De stad is verder gebouwd op en om de Areiopagos, de Muzen- en Nymphenheuvel, de Pnyx en doorstroomd door de Eridanos. De 6 km lange muur om Athene, gebouwd in 479-'78 v.C., was met de ommuring van de haven Piraeus verbonden door twee, 6300 m lange muren. Centrum werd ingenomen door de Agora, de staatsmarkt, met Theseion (Theseus-tempel), Stoa Basileia (Koningshal), Stoa Poikile (Bonte Hal, met de muurschilderingen van Polygnotos), Bouleuterion (ambtslokaal van de Boule, de Raad van 500) enz. De Agora werd omsloten door de handelsmarkt met de zgn. Rom. markt en het Horologion, de Toren der winden.
Ten O. van de Akropolis het Olympieion en Odeion en aan de voet het theater van Dionysos, de Stoa van Eumenes en het Odeion van Herodes Atticus. De nieuwe stad is na de vrijheidsoorlog (1821-’28) ontstaan en beslaat een oppervlakte van 35.000.000 m2. Tal van schone gebouwen, door rijke particulieren bekostigd o.a.: het Panatheensch Stadion, de Polytechn. School, de Nationale Bibliotheek, de Academie. A. weer centrum, thans van Nieuwgr. cultuurzetel van de H. Synode, het opperste bestuurscollege der Gr.
Kerk, een Gr.-Kath. en een R.K. aartsbisschop. De stichting van A. werd toegeschreven aan de mythol. figuur Theseus. De staat werd eerst bestuurd door koningen, sinds 7e eeuw door archonten, met de boule als de adel vertegenwoordigend, raadgevend lichaam; de ekklesia, de volksvergadering, had nog weinig macht. In 593-592 v.C. ontwerpt Solon nieuwe staatsregeling: hij verlicht de drukkendste sociale noden en sticht de demokratie: een nieuwe, uit het volk gekozen, boule van 400, de volksrechtbank der Heliaia. Na Solon volgt nog eerst de tyrannie van Pisistratus en zijn zonen, waarna Kleisthenes (508-507 v.C.) de demokratie volledig uitbouwt en de macht van de adel definitief wordt gebroken. Het schervengericht (ostracisme) wordt ingesteld.
De Perzische oorlogen (1e helft 5e eeuw) brengen beslissende wending: door Themistokles geleid wordt A. zeemacht. Vormt de Attisch-Delische zeebond en verkrijgt de hegemonie ter zee. Maakt haar grootste bloeitijd door 470-430 v.C., de „eeuw van Perikles”, de grote staatsman, tevens bezieler van een groots cultureel leven. De daling begint met Peloponnesische oorlog (431-404) tussen A. en Sparta. A. lijdt nederlaag. Na langzaam herstel in eerste helft 4e eeuw botsing met de Macedoniërs Philippus en Alexander de Grote, die aan de staatkundige invloed van A. een einde maken.
In 146 komt A. onder Rom. heerschappij en wordt louter museum en universiteitsstad, bezocht door kunst- en letterlievenden. Deelt in 4e-5e eeuw n.C. in verval van Rom. rijk; door Alarik, koning der W.-Goten, in 395 grondig geplunderd. A. speelt inM.E. geen rol, speelbal van kruisvaarders en Venetianen; in 1458 Turks geworden, bleef het dit tot 1833, waarna het hoofdstad werd van het nieuwe Griekenland. In W.O. II was A. van April 1941 - Oct. 1944 door Duitsers en Italianen bezet.
