(1) in burg. procesrecht: rechtspleging door arbiters of scheidsmannen, in Ned. geregeld in artt. 620-657 Rv. In het algemeen mogen partijen geschillen aan A. onderwerpen.
Uitgezonderd zijn geschillen, waarover geen dading is toegelaten: betreffende rechten, waarover men niet vrij beschikken kan; verder die over giften of legaten tot levensonderhoud. Men kan afspraak tot A. maken, zowel t.a.v. reeds gerezen geschil, als t.a.v. een toekomstig. Hoger beroep is tegen arbitrale uitspraken alleen mogelijk, als recht daartoe voorbehouden was. In bepaalde gevallen kan aan Overheidsrechter vernietiging gevraagd worden. Tenuitvoerlegging wordt mogelijk door bevelschrift van president der rechtbank, op minuut der uitspraak gesteld. Arbitrale rechtspraak is zeer belangrijk in de handel; voor tal van bedrijfstakken bestaan vaste scheidsgerechten. Internationale regelingen: protocol van Genève van 24 Sept. 1923 tot geldigverklaring van compromissoire bedingen, in het buitenland gesloten; verdrag van Genève van 7 Juni 1928 nopens de tenuitvoerlegging van buitenlandse arbitrale uitspraken;(2) in volkenrecht: bindende regeling van geschillen tussen staten, door instanties, door partijen zelf gekozen, aan welke uitspraak zij zich bij voorbaat onderwerpen. Reeds in de Oudheid was A. bekend. In 19e eeuw kreeg zij meer juridisch karakter, waar voorheen het diplomatiek element op de voorgrond stond. Het aantal arbitrale uitspraken nam enorm toe. Op 1e Haagse Vredesconferentie van 1899 werd ingesteld Permanent Hof van Arbitrage, zetelend te ’s Gravenhage, waarin iedere aangesloten staat max. 4 leden aanwijst. Geschillen worden aan oordeel van het Hof van A. onderworpen bij speciale overeenkomst: compromis.
Te onderscheiden: vrijwillig compromis, verplicht compromis (als partijen reeds tevoren waren overeengekomen, geschillen als het onderhavige aan A. te onderwerpen) en dwangcompromis (vastgesteld door Hof van A., als partijen het over inhoud niet eens kunnen worden). Vele A.-verdragen zijn na oprichting van het Hof gesloten, eerst tussen Z.-Am. staten, later ook tussen Europese. In 1903 kwamen Frankrijk en Engeland overeen, alle geschillen van juridische aard of betreffende uitlegging van verdragen aan Hof van A. voor te leggen. Dit verdrag diende aan vele andere ten voorbeeld. Na stichting van Permanent Hof van Internationale Justitie nam betekenis van A. af. Wel bleef zij van belang voor politieke geschillen, waar partijen zich niet op positief recht beroepen. Zowel in handvest van Volkenbond als van Verenigde Naties wordt A. genoemd als middel ter vreedzame beslechting van geschillen;
(3) economisch: handeling met doel voordeel te trekken van tussen 2 markten of tussen 2 termijnen op termijnmarkt bestaande, van de pariteit afwijkende, prijsverschillen. De pariteit is de normale verhouding tussen de prijzen op verschillende markten of wel termijnen, in aanmerking genomen extra kosten van vervoer, opslag enz. De A. verricht altijd vier transacties: zij koopt op één markt, verkoopt op andere, vervolgens verricht zij op elk van beide markten een tegengestelde transactie. Voorbeeld: voor een bepaald artikel is normaal prijsverschil tussen markt X en markt Y ƒ 10. Is op zeker ogenblik prijs te X ƒ 88, te Y ƒ101, dan bestaat er afwijking van de pariteit van ƒ 3. A. koopt nu te X en verkoopt te Y.
Is later pariteit weer hersteld, zodat prijs te X bv. ƒ 90, te Y ƒ 100 is, dan verkoopt A. te X en koopt te Y. Zij maakt dan te X ƒ 2 winst, te Y ƒ 1, in totaal dus ƒ 3. Is verschil daarentegen kleiner dan pariteit, kost het goed bv. te X ƒ 92, te Y ƒ 98, dan zal A. te X verkopen, te Y kopen. Na herstel van pariteit zal prijs te X bv. ƒ 89 bedragen, te Y ƒ 99; dan koopt A. te X, verkoopt te Y en maakt een winst van ƒ 3 + ƒ 1 = ƒ 4. Door het kopen op markten, waar prijs omhoog moet voor herstel der pariteit, en het verkopen waar prijs omlaag moet, dus door te rechter plaats de vraag, resp. het aanbod te vergroten, werkt de A. het pariteitsherstel effectief in de hand.
