Een echappement met als hoofdkenmerken:
- de balans ontvangt slechts in één richting een impuls;
- de balans maakt een zo groot mogelijke vrije slingering.
De chronometergang is de meest delicate, kostbare en accurate gang die gemaakt is.
Zoals vele gangsystemen heeft ook de chronometergang een lange ontwikkeling met ontelbare varianten en verbeteringen doorgemaakt. Door het grote belang dat landen en hun regeringen hadden bij een accurate tijdmeting op zee, werden grote bedragen uitgeloofd aan horlogemakers die in staat bleken de chronometergang zo te construeren dat aan een zeer hoge eis van precisie kon worden voldaan. Het beroemdste voorbeeld hiervan is de Engelse regering, die via The Board of Longitude een bedrag van £ 10 000 beschikbaar stelde voor een de horlogemaker, die in staat was een chronometer te construeren, met behulp waarvan de plaatsbepaling van een schip (the ship’s longitude) een afwijking van minder dan 1° zou vertonen. Bij een afwijking van 40' zou de beloning £ 15 000 bedragen; bij een halve graad £ 20 000. Een andere formulering spreekt van een marge van 30 geo-mijlen hetgeen neerkomt op een miscalculatie van minder dan 222,2223 km. Bij veelbelovende experimenten stelde de Board een bedrag van £ 2000 vooraf beschikbaar.
Na vier pogingen lukte het John Harrison (1693- 1776) in 1761 aan deze, voor die tijd extreme eis te voldoen. De No.1 zoals de gangbare naam is voor de eerste chronometer die hij construeerde, vergde een bouwtijd van zes jaar en was extreem groot en ingewikkeld van constructie. No. 2 was in twee jaar gereed. No. 3 was pas klaar na een bouwperiode van zeventien jaar, in 1757. In 1759 was No. 4 gereed en dit zou uiteindelijk de meest beroemde en bijzondere chronometer uit de geschiedenis worden. Enige gegevens van deze chronometer zijn: Hij heeft het uiterlijk van een groot horloge, doorsnede circa 130 mm. met een zilveren kasten was niet cardanisch opgehangen. Tijdens de zeereizen lag hij op een kussen in een kist. De balans is van staal met een diameter van ongeveer 56 mm. De stalen balansveer heeft bijna drie windingen en het echappement is een gewijzigde spillegang met parallel gemonteerde paletten. Tussen het vierde rad en het kroonrad monteerde Harrison een ingenieuze remontoir.
De vier timekeepers zijn te bezichtigen in The Royal Observatory in Greenwich. Overigens duurde het vele jaren voor de Board uiteindelijk het zeer hoge bedrag aan Harrison had uitbetaald. Met als titel Longitude is enkele jaren geleden in Engeland een televisiefilm gemaakt over Harrison en zijn bijdrage tot de chronometerbouw. De Nederlandse afdeling van de Antiquarian Horological Society bezit hiervan een kopie. Niet alleen hij heeft ondersteuning van de Board ontvangen; ook chronometermakers als John Arnold (1736-1799), Larcum Kendall (I72I-I795), Thomas Mudge (1715-1794) en Thomas Earnshaw (1749- 1829) ontvingen zeer ruime beloningen voor hun werk op dit gebied. Arnold’s vangveer-echappement, verbeterd door Earnshaw zou uiteindelijk het meest gebruikte echappement worden.
In Frankrijk leverden Pierre Le Roy (1717-1785), Ferdinand Berthoud (1727-1807), Abraham Louis Breguet (1747-1823) en Jean François Henri Motel (1786-1859) belangrijke bijdragen aan de ontwikkeling van de chronometergang. Uiteindelijk bleven twee types over: de chronometergang met vangveer en die met bascule of wip. Het eerste type werd vooral in Engeland toegepast; het tweede in Frankrijk, hoewel Breguet de voorkeur gaf aan Earnshaws echappement wat mogelijk te maken had met de grote vriendschap die hij voor John Arnold voelde. Dit echappement is het eenvoudigste en meest betrouwbare gebleken waardoor het tot ver in de 20ste eeuw is toegepast.
Zie ook: compensatiebalans.
f. échappement chronomètre d: Chronometergang e: chronometer escapement
