het kerkrechtelijk verband van meerdere → bisdommen. Het wordt bestuurd door een → aartsbisschop (metropoliet) en genoemd naar diens eigen → titel. De overige bisdommen worden suffragaanbisdommen genoemd. De Nederlandsche Kerkprovincie (Utrecht) bestaat uit 5, de Belgische (Mechelen) uit 6 bisdommen.
I. De Nederlandsche of Utrechtsche Kerkprovincie.
De Nederlandsche Kerkprovincie is opgericht 4 Maart 1853, door de Apostolische Constitutie „Ex qua die”. Daarmede was het geregeld bisschoppelijk bestuur, dat sinds het einde der 16e eeuw verstoord was, hersteld. De Nederlandsche Kerkprovincie bestaat uit één Aartsbisdom en vier suffragaan bisdommen. Zij hield haar eerste Provinciaal-Concilie in 1867, het tweede in 1924.
Aartsbisdom van Utrecht.
De zetel is gesticht door St. Willibrord, in de 8e eeuw; in 1559 aartsbisdom geworden, is hij op het einde der 16e eeuw te niet gegaan, hersteld 4 Maart 1853.
Patroon: H. Belijder en Bisschop Willibrordus.
Titelheilige der Metropolitaankerk: H. Maagd en Martelares Catharina.
Wijdingsdag der Metropolitaankerk: 22 Augustus.
Bisdom van Haarlem.
Voor het eerst opgericht in 1559; te niet gegaan op het eind der 16e eeuw; hersteld 4 Maart 1853.
Patroon: H. Belijder en Bisschop Willibrordus.
Tweede Patroon: H. Martelaar en Bisschop Bonifacius en Gezellen.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: H. Belijder Bavo.
Wijdingsdag der Kathedrale Kerk: 2 Mei.
Bisdom van ’s-Hertogenbosch.
Voor het eerst opgericht in 1559; als bisdom te niet gegaan in 1629; hersteld 4 Maart 1853.
Patroon: H. Apostel en Evangelist Joannes.
Patroon der Kathedrale Kerk: H. Apostel en Evangelist Joannes.
Wijdingsdag der Kathedrale Kerk: 24 Augustus.
Bisdom van Breda.
Opgericht 4 Maart 1853.
Patrones: De Tenhemelopneming der Heilige Maagd Maria.
Titelheilige der Kathedrale Kerk: H. Maagd en Martelares Barbara.
Wijdingsdag der Kathedrale Kerk: 18 Februari.
Bisdom van Roermond.
Opgericht in 1559; opgeheven in 1801; hersteld 4 Maart 1853.
Patrones: De Onbevlekte Ontvangenis der Heilige Maagd Maria.
Titelheilige der Kathedrale Kerk: H. Martelaar Christophorus.
Wijdingsdag der Kathedrale Kerk: 3 September.
De benoeming der Bisschoppen.
Niettegenstaande de Utrechtsche Kerkprovincie in 1908 onder het gewone recht is geplaatst, is voor de benoeming der Bisschoppen nog steeds van kracht de regeling, vastgesteld door de H. Congregatie tot Voortplanting des Geloofs, den 17en Juli 1858. Volgens deze regeling hebben de Kapittels der diocesen het voorrecht, bij meerderheid van stemmen den H. Stoel een voordracht van drie personen te mogen aanbieden. Deze voordracht — alphabetisch opgesteld — wordt doorgezonden aan het vereenigd Episcopaat, dat zijn advies daaraan toevoegt. Daarna wordt de lijst met het advies der Bisschoppen en de notulen der Kapittelvergaderingen, doorgezonden naar de H. Congregatie van het Consistorie, welke de benoeming door Z. H. den Paus voorbereidt. De H. Stoel blijft echter vrij, buiten de voordracht een benoeming te doen.
Het Bestuur der Bisdommen.
Iedere Bisschop heeft minstens een Vicaris-Generaal (algemeen plaatsvervanger), die tijdens zijn ambt „Protonotarius Apostolicus titularis” is. Door de ontslagname, verplaatsing of dood van den Bisschop, houdt zijn „volmacht” rechtens op. De opvolger is vrij in de keuze van een nieuwen vicaris-generaal.
Iedere Bisschop wordt daarenboven bijgestaan door een raad van Kanunniken, Kapittel genaamd. Eigenlijk bestaat het Kapittel uit de geestelijkheid der Kathedraal, waar het iederen dag in koor de Kerkelijke Getijden moet bidden en de Conventueele H. Mis celebreeren. De Nederlandsche Kapittels kunnen echter, krachtens bijzonder indult van den H. Stoel, volstaan met één maandelijkschen koordienst. Zij behoeven daarom ook niet bij de Kathedraal te resideeren, doch missen dan ook het recht de Kathedraal te besturen.
De Kanunniken fungeeren dus alleen als raad van den Bisschop, die in de gevallen, door het Kerkelijk recht omschreven, verplicht is hun goedkeuring of raad in te winnen.
Bij het openstaan van den Bisschoppelijken zetel, gaat het bestuur van het bisdom over aan het Kapittel, dat echter verplicht is, daarvoor onmiddellijk een gevolmachtigde of vicarius capitularis aan te wijzen.
De Nederlandsche Kapittels bestaan uit een Proost en acht Kanunniken, van wie één de Theologaal en een ander de Penitencier van het Kapittel is. De benoeming geschiedt òf door den H. Stoel òf door den Paus volgens speciaal door den H. Stoel gegeven regels.
De Bisschop heeft ook het recht eere-kanunniken te benoemen, die echter geen deel uitmaken van den Bisschoppelijken Raad.
De Bisdommen zijn ingedeeld in dekenaten onder een deken, en deze weer in parochies, die door een pastoor worden bestuurd al of niet (naar behoefte) bijgestaan door kapelaan(s), in België onderpastoor(s) genaamd.
Het bestuur der Bisdommen is gebonden aan de regels, gesteld door het Algemeen Recht, dat voor de geheele Kerk geldt en vervat is in het Kerkelijk
Wetboek (Codex Juris Canonici), aan de voorschriften van het Provinciaal
Concilie, die voor de geheele provincie gelden, en van de Diocesane Synoden, die voor ieder bisdom kracht van wet hebben.
De thans geldende Kerkelijke Wet schrijft voor, dat elke 20 jaren in iedere Kerkprovincie een Provinciaal Concilie moet worden gehouden, om de bijzondere toestanden der Provincie, binnen de grenzen van het algemeen recht, te regelen. Dit is het laatst geschied in 1924. In het Provinciaal Concilie hebben alleen de Bisschoppen beslissende stem.
Daarenboven houden de Nederlandsche Bisschoppen op gezette tijden een Bisschopsconferentie. In België wordt jaarlijks, in de maand Juli, een vergadering der Bisschoppen belegd te Mechelen.
De Diocesane Synode moet in elk bisdom iedere tien jaar gehouden worden. De eenige wetgever is daar de Bisschop.
Daarenboven wordt ieder jaar door den Bisschop een „Pro-synode” gehouden, in welke bijeenkomst met de kanunniken en eenige priesters van het diocees de Bisschop de bepalingen afkondigt, die hij noodig of nuttig acht.
II. De Belgische of Mechelsche Kerkprovincie.
De Belgische Kerkprovincie is opgericht den 29en November 1801, door de Bulla „Qui Christi Domini vices”. Zij bestond toen uit het Aartsbisdom Mechelen en vier suffragaanbisdommen n.l. Gent, Doornik, Namen en Luik. In 1834 echter werd het oude bisdom van Brugge hersteld, zoodat de huidige Belgische Kerkprovincie uit één Aartsbisdom en vijf suffragaanbisdommen bestaat. Tusschen de jaren 1840 en 1843 hadden nog eenige grenswijzigingen plaats, die tot de huidige grenzen der bisdommen hebben geleid.
Aartsbisdom Mechelen.
voor ’t eerst opgericht den 12en Mei 1559.
Patroon: H. Rumoldus, Bisschop en Martelaar.
Titelheilige van de Metropolitaankerk: H. Rumoldus.
Wijdingsdag van de Metropolitaankerk: 28 April.
Bisdom Gent.
voor ’t eerst opgericht den 12en Mei 1559 en bevestigd den 11en Maart 1560.
Patroon: H. Bavo, Belijder.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: H. Bavo.
Wijdingsdag van de Kathedrale Kerk: 7 Juli.
Bisdom Doornik.
gesticht in de 4e eeuw, vervolgens vereenigd met Noyon; afgescheiden in 1146. Patroon: H. Eleutherius, Bisschop en Belijder.
Tweede Patroon: H. Piatus, Priester en Martelaar.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: O. L. Vrouw.
Wijdingsdag van de Kathedrale Kerk: 9 Mei.
Bisdom Namen.
voor het eerst opgericht den 12en Mei 1559 en bevestigd den 11en Maart 1560. Patroon: H. Albanus, Martelaar.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: H. Albanus.
Wijdingsdag van de Kathedrale Kerk: 20 September.
Bisdom Luik.
gesticht te Tongeren in de 4e eeuw, overgeplaatst naar Maastricht rond 560, gevestigd te Luik in ’t jaar 720; hersteld den 10en April 1802; de tegenwoordige grenzen zijn vastgesteld op 16 September 1827. Op 16 November 1925 werden Eupen en Malmedy er aan toegevoegd.
Patroon: H. Lambertus, Bisschop en Martelaar.
Tweede Patrones: O. L. Vrouw.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: de Bekeering van den H. Apostel Paulus.
Wijdingsdag van de Kathedrale Kerk: 7 Mei.
Het Bisdom Luik is een dubbel bisdom met twee kathedralen, één te Luik en één in Eupen Malmedy.
Bisdom Brugge.
voor ’t eerst opgericht den 12en Mei 1559, bevestigd 11 Maart 1560; opgeheven en ingedeeld bij het Bisdom Gent in 1801; wederom hersteld den 1en Juni 1834.
Patroon: H. Donatianus, Bisschop en Belijder.
Tweede Patroon: Zalige Karel de Goede, Martelaar.
Titelheilige van de Kathedrale Kerk: Allerheiligste Verlosser en de H. Donatianus.
Wijdingsdag van de Kathedrale Kerk: 20 Juli.
De benoeming der Bisschoppen.
Volgens het Kerkelijk Recht geschiedt de benoeming van een nieuwen bisschop rechtstreeks door den Paus, zonder tusschenkomst van het kathedrale kapittel of van de regeering. De Paus laat zich meestal voorlichten door Zijn nuntius.
Het Bestuur der Bisdommen.
Dit komt vanzelfsprekend in groote trekken overeen met die van de Nederlandsche Bisdommen. Slechts de uitgestrektheid en vooral de dichtheid van bevolking van de verschillende bisdommen brengt eenige wijzigingen met zich mede, zoodat b.v. in het Aartsbisdom Mechelen 6 Vicarissen-Generaal zijn en in de overige bisdommen drie of twee. Vandaar dat de Kapittels der Kanunniken uitgebreider zijn: Mechelen telt 14 Kanunniken; de overige bisdommen van 10 tot 14.
De Belgische Kapittels bestaan uit den Deken met de overige Kanunniken, van wie één de Theologaal en een ander de Penitencier van het Kapittel is. De benoeming geschiedt of door den H. Stoel of door den Paus volgens speciaal door den H. Stoel gegeven regels.
Voor het overige geldt hetzelfde als voor de Nederlandsche bisdommen.
Het Primaatschap.
Door ’n bijzonder voorrecht van den H. Stoel wordt een van de Belgische Bisschoppen steeds door den Paus tot Kardinaal verheven, met den titel van „Primaat van België”. Dit Primaatschap is niet aan den Aartsbisschoppelijken zetel verbonden — alhoewel tot nu toe steeds de Aartsbisschop van Mechelen tot Kardinaal verheven werd — maar aan het geheele Belgische Episcopaat, zoodat iedere Belgische bisschop bij het overlijden van den Primaat, door Rome tot Primaat benoemd kan worden. De Primaat heeft als zoodanig geen enkele jurisdictie over de andere bisschoppen, wel echter het recht van voorrang.
Zie ook het artikel: Hiërarchie der H. Kerk (II. De Westersche Kerk).
