a) De tegenw. Nederlandsche prov. vinden haar oorsprong in de grootendeels souvereine gewesten uit den tijd der Republiek.
Haar beteekenis is sedert het „herstel van saken” in 1814 sterk verminderd. In huidigen staatsrechtelijken zin zijn de p. gebiedsdeelen van het Rijk in Europa, met een eigen zelfstandig bestuur, welks bevoegdheid, omschreven bij de Grondwet en de Prov.
Wet (6 Juli 1850, herhaaldelijk gewijzigd), zich beperkt tot de behartiging van de prov. belangen, en dat voorts geroepen is om, indien zulks bepaald wordt, medewerking te verleenen tot het uitvoeren van wetten en algemeene maatregelen van bestuur. De voornaamste onderwerpen van prov. belang, waarvan de prov. besturen de behartiging aan zich getrokken hebben, zijn, behalve de organisatie der prov. administratie, de prov. → waterstaat, wegen, electriciteitsvoorziening.
Het bestuur der p. wordt uitgeoefend door de → Provinciale Staten, de → Gedeputeerde Staten, en den → commissaris der koningin, onder toezicht van de Kroon. Tot dekking van haar uitgaven kunnen de p. → provinciale belastingen heffen.
Grenswijziging, splitsing en vorming van nieuwe p. geschiedt bij de wet. StruyckenLit.: R. Kranenburg, Het Ned. Prov. Recht.
b) In België komen de p. naar hun geographische ligging en omvang in een zekere mate overeen met de voormalige Fransche departementen. Administratief heeft hun inrichting aanzienlijke wijzigingen ondergaan in de richting van een ruimere decentralisatie.
Het zijn zelfstandige plaatselijke machten, door de grondwet ingesteld (art. 108) en bestemd om onder toezicht van de regeering zekere plaatselijke belangen van een bepaald grondgebied te behartigen; en aan de centrale macht hun medewerking te verleenen voor bepaalde zaken van algemeen belang. De p. worden bestuurd door den → Provincialen Raad, de → Bestendige Deputatie, een → gouverneur der provincie en een prov. griffier, evenals de gouverneur rechtstreeks benoemd door den koning en hoofdzakelijk belast met het opmaken van de processen-verbaal van den Provincialen Raad en van de Bestendige Deputatie.
De p. mogen onder kon. goedkeuring → provinciale belastingen heffen, bovendien hebben zij een aandeel in bepaalde staatsbelastingen. Rondou
c) Voor provincie in Ned.-Indië, zie → Nederlandsch-Indië (sub Bestuur); voor de p. in Belg.Kongo, zie → Kongo (sub Bestuur).
