Compromis - Algemeene beteekenis: een door wederzijdsch toegeven bereikte overeenstemming over eenig geschilpunt.
Recht. In het burgerlijk procesrecht heeft c. een andere beteekenis: overeenkomst, waarbij partijen zich verbinden om zich in een geschil, dat hen verdeeld houdt, te zullen voegen naar het oordeel van hierbij aangewezen scheidsmannen.
Het c. is geregeld in Ned. door art. 620 vgl. W. v. Burg. rechtsvordering, in België door art. 1003 vlg. van hetzelfde wetboek. C. is slechts toegelaten in geschillen over rechten, waarover partijen „de vrije beschikking hebben”, d.w.z. rechten, die niet van openbare orde zijn. Dientengevolge kunnen bijv. echtgenooten zich niet door scheidsmannen van echt of van tafel en bed laten scheiden; evenmin zullen zij na de scheiding hun eventueele geschillen over de uitoefening der voogdij aan scheidsmannen kunnen onderwerpen; ook geschillen over → alimentatie vallen buiten hunne bevoegdheid. Voogden en curators mogen voor hun pupillen resp. curandi in Ned. alleen met rechterlijke machtiging een c. sluiten, in België is het hun geheel verboden.
Het c. moet worden aangegaan bij geschrifte, de zgn. akte van c. Deze bevat op straffe van nietigheid een omschrijving van het geschilpunt en de namen van de scheidslieden. In Ned. moeten deze in oneven getal zijn. Vrouwen en minderjarigen zijn in Ned. niet tot scheidslieden benoembaar, in België is de vraag betwist.
Partijen mogen zich ook van te voren verbinden, om de geschillen, die eventueel tusschen hen mochten ontstaan, aan de uitspraak van scheidslieden te onderwerpen. Een dergelijke overeenkomst, die vaak wordt aangegaan door partijen, die zich voor geruimen tijd contractueel aan elkaar verbinden (bijv. door een leveringscontract op langen termijn) noemt men: pactum de compromittendo (clause compromissoire). Bij zoodanig pactum kunnen meteen de scheidslieden worden aangewezen (vaak een vast scheidsgerecht, aan wie de geschillen eventueel zullen worden voorgelegd). Is zulks niet geschied, dan zullen partijen, bij een tusschen haar rijzend geschil, het eens moeten worden over de te benoemen scheidslieden, Slagen zij hierin niet, dan zal de rechter, die bevoegd zou zijn geweest om van het geschil kennis te nemen op verzoek van de meest gereede partij, de scheidsmannen benoemen (voor België wordt dit recht betwist).
Bij het pactum de compromittendo kan zich een moeilijkheid voordoen, wanneer één der partijen ontkent, dat er eenig geschil aanwezig is en wanneer zij op grond hiervan niet alleen weigert om tot de benoeming van scheidslieden mede te werken, maar ook de bevoegdheid des rechters om dezelven te benoemen ontkent. Om deze moeilijkheid te ondervangen, wordt in Ned. in het pactum vaak bepaald, dat er sprake van een geschil zal zijn, zoodra een der partijen een geschil aanwezig acht. Verder → Arbitrage.
Lit.: Voor België : Rép. prat. Droit (s.v. Arbitrage).
Stoop/ V. Dievoet.
