begin van vernieuwing binnen de Katholieke Kerk en tot stand gekomen op initiatief van Paulus III, is met lange onderbrekingen tussen 1545 en 1563 in drie perioden, onder de pausen Paulus III, Julius III en Pius IV, gehouden. In de voorafgaande jaren had men zich aan protestantse zijde herhaaldelijk beroepen op een algemeen concilie; maar van dit concilie, dat onder pauselijke leiding stond, hielden de Protestanten zich afzijdig.
Alleen gedurende de 2de periode zijn er tijdelijk afgevaardigden van Duitse protestantse vorsten geweest. Het concilie heeft tegenover de reformatorische opvattingen, doch tevens in verzet tegen Pelagiaanse dwalingen (Sessio VI, Can. 1, 2 en 3) in decreten en samenvattende canones de katholieke leer geformuleerd over de bronnen van het geloof (Schrift en traditie), over de erfzonde, over de rechtvaardiging, over de sacramenten, de Eucharistie,het vagevuur, de heiligenverering en de aflaten.
Het vaardigde ook hervormingsdecreten uit, waarnaar velen zolang hadden uitgezien. Zij hadden betrekking op: de residentieplicht der bisschoppen, de visitatieplicht, het celibaat der geestelijken, de simonie, de voorwaarden voor een geldig huwelijk (Tametsi), de cumulatie van prebenden, de patronaatsrechten, de verplichting tot vestiging van seminaries voor de opleiding van geestelijken, de hervorming van de kapittels.
Ook werden plannen gemaakt tot het samenstellen van een nieuwe Catechismus en tot een verbetering van Missaal en Brevier. Deze hervormingsdecreten zijn niet in alle katholieke landen volledig of terstond doorgevoerd.
Philips II behield zich voor zijn landen zijn koninklijke rechten voor, hetgeen betekende de handhaving van zijn patronaatsrechten. In de Nederlanden gaf de kwestie van de invoering der hervormingsdecreten bij velen aanleiding tot verzet.
Men vreesde een toenemende macht van de bisschoppen, een verdergaand ingrijpen van de inquisitie en het verlies van allerlei vrijheden. In de tijd, gedurende welke hierover met Philips II onderhandelingen gevoerd werden, heeft Willem van Oranje op 31 Dec. 1564 in de Raad van State zijn vermaarde rede gehouden, aandringende op tolerantie en vrijheid van religie.
De publicatie van de decreten geschiedde nu niet bij afzonderlijk plakkaat, maar door het plaatsen van het koninklijk imprimatur op de decreten zelf (11 Juli 1565). Eerst de komst van Alva heeft aan de uitvoering de nodige kracht bijgezet. J. c. G./D. N.
