is iedere leer, die het heelal met God vereenzelvigt. Dit kan uiteraard op zeer verschillende wijzen geschieden: God kan met het heelal als onbewust en onvrij, kortom als onpersoonlijk, gezien worden; maar ook kan het heelal met God als bewust en vrij, kortom als persoonlijk, gezien worden.
Het pantheïsme speelt een grote rol in de Oudheid, o.a. bij de Stoa, vertoont zich in de Middeleeuwen steeds opnieuw en vindt in de moderne tijd een grote ontplooiing, waar Spinoza het na Bruno een grondig doordachte vorm geeft. B.
D.
