De Renaissance is een in het 15e-eeuws Italië ontstane vernieuwing van kunst-en levensstijl, geïnspireerd op de voorbeelden uit de klassieke oudheid, die zich vanuit Zuid-Europa over de rest van West-Europa verspreidde. Als culturele beweging omvatte het een bloei van literatuur, wetenschappen en kunsten, met het Toscaanse Florence als epicentrum.
Hoewel ook tijdgenoten het op die manier ervoeren, is het voorgestelde beeld van een 'hergeboorte' van kunsten en wetenschappen in een periode van de westerse geschiedenis volgend op de 'duistere middeleeuwen' echter lang niet onomstreden. Hoe dan ook was het voor West-Europa een periode van grote veranderingen. Tijdens de renaissance werden nieuwe werelddelen ontdekt, het geocentrisch astronomisch systeem van Ptolemaeus werd vervangen door dat van Copernicus, het feodale systeem brokkelde af en de handel groeide aan. De toepassing van uitvindingen en innovaties als papier, de drukpers, het kompas en buskruit drukten hun stempel op de samenleving. De inspirerende intellectuele lekenbeweging van de humanisten, met middeleeuwse voorlopers als Dante en Petrarca, maakte een einde aan het monopolie dat geleerde geestelijken op het gebied van hogere studie in de middeleeuwen hadden. Zij maakten de mens tot centrum van hun studie en grepen daarbij terug op antieke denkers. Hiermee beoogden ze een ontvoogding van de menselijke geest, ongebonden door geloofsdogma's en strakke opgelegde structuren.
Deze hernieuwde oriëntatie op de mens had ook gevolgen voor de keuze van onderwerpen die beeldende kunstenaars maakten. Terwijl in de middeleeuwen de artistieke creatie in wezen gericht was op de christelijke religie, ontstond er door de grotere macht van de Italiaanse steden een publiek van rijke mecenassen en kopers die hun huizen wilden decoreren met portretten en andere seculiere taferelen.
Als historisch periodebegrip werd de term door Jacob Burckhardt geïntroduceerd in 'Die Kultur der Renaissance in Italien' uit 1860, waarin hij de kunst praktisch buiten beschouwing laat.
