(tur’kijə) o. republiek in Europa. Hoofdstad : Ankara.
1. Aardrijkskundig. 762 736 km.2 waarvan in Europa 23 975 km2; 16 000 000 inw. waarvan in Europa 888 000 inw. Het Aziatisch gedeelte is KleinAzië, een hoog plateau met randgebergten, zonder bevaarbare rivieren, met een droog landklimaat. Het land, dat veel aan veeteelt doet, kan door bevloeiing vruchtbaar gemaakt worden. De landbouw levert vooral tabak, zuidvruchten en opium. Een bekende industrie is de vervaardiging van tapijten o. a. te Smyrna, dat ook de
voornaamste haven is. De Turkse taal en de mohammedaanse godsdienst zijn overheersend.
2. Geschiedkundig. Turkije ontstond in Klein-Azië, waar OSMAN, sultan van de Turken of Osmanen (1288-1326), die door de Mongolen uit Turkestan waren verdreven, een Rijk tussen Angora en Broessa stichtte. OERKHAN (1326-1360) bemachtigde het grootste gedeelte van de Griekse bezittingen in Klein-Azië en kreeg door de verovering van Gallipoli 1337 vaste voet in Europa. MOERAD I veroverde Adrianopel (1361) en Thracië, BAJAZET I maakte zich 1393 meester van Bulgarije en versloeg 1396 bij Nikopolis SIGISMOND van Hongarije. MOERAD II veroverde Macedonië en bracht VLADISLAUS I van Hongarije 1444 bij Varna een gevoelige nederlaag toe. In 1453 bemachtigde MOHAMMED II Konstantinopel (Istanboel) dat hij tot hoofdstad van zijn Rijk verhief, en veroverde bijna het gehele Balkanschiereiland. SELIM I (1512-1520) onderwierp Syrië, Koerdistan en Egypte, Onder SOMMAN II (1520-1566) bereikte het Rijk het toppunt van macht en bloei; hij veroverde Belgrado en half Hongarije, en bedreigde Wenen. Na zijn dood begon het verval van het Rijk, vooral wegens de verwijfdheid van zijn opvolgers. Onder SELIM II werd de Turkse zeemacht in de slag bij Lepanto 1571 verslagen. MOERAD IV (1623-1640) trachtte de orde te herstellen en veroverde Bagdad op de Perzen. De oorlogskans van MOHAMMED IV, onder wie het Rijk zijn uiterste grenzen bereikte, keerde vóór Wenen, dat hij 1683 tevergeefs belegerde. Door Prins EUGEEN meermaals verslagen, moest ACHMED III 1718 aanzienlijke gewesten aan Oostenrijk afstaan, die echter onder MAKMOED I weer grotendeels aan Turkije terugkwamen. MAHMOED II (1808-1839) ontbond 1826 het korps van de janitsaren, verloor Servië, Griekenland en Egypte. Onder ABDOEL ASM (1861→ 1876) werd Turkije officieel onder de Europese mogendheden opgenomen. Na de Russisch-Turkse Oorlog 1877-1878 moest ABDOEL HAMID II (18761909) bij de Vrede van Berlijn een deel van Armenië aan Rusland en het bestuur over Bosnië en Herzegovina aan Oostenrijk afstaan. Daarenboven werden Roemenië, Servië en Montenegro onafhankelijk, Bulgarije een schatplichtig vorstendom en Oost-Roemeliö een zelfstandige provincie. Door de oorlog met Italië 19111912 verloor Turkije Libië en de Dodekanesos. Na de Eerste Balkanoorlog (1912-1913) werd het uit Europa teruggedreven tot aan de linie Enos-Midla, In de Eerste Wereldoorlog schaarde het zich aan de zijde van de Centralen en leed met hen de nederlaag. Bij het Verdrag van Sèvres 1920 verdween de Turkse heerschappij in Europa; met uitzondering van een klein gebied om Konstantinopel; kwam de Turkse kust van Klein-Azië aan Griekenland en werden Syrië, Irak en de westrand van Arabië van het Rijk losgescheurd. De Turkse nationalisten, onder leiding van Moestafa KEMAL, weigerden echter dit verdrag te erkennen, verdreven 1922 de Grieken uit Klein-Azië. en dwongen de Geallieerden de Dardanellen en Konstantinopel te ontruimen en Oost→ Thracië aan Turkije terug te geven (Verdrag van Lausanne). In 1922 werd het sultanaat opgeheven, 1923 de republiek en Moestafa KEMAL als eerste president geproklameerd, 1924 het kalifaat afgeschaft. De Koerdenopstand in 1925 werd met de hulp van de Sovjets onderdrukt. KEMAL wilde Turkije europeïzeren, zette zijn hervormingen met kracht door (1928 werd o. a. het Latijns letterschrift officieel aangenomen) en trachtte door verschillende vriendschaps- en andere verdragen (o. a. 1930 met Griekenland) zün werk te bevestigen. Sedert 1936. na de konferentie te Montreux (in Zwitserland), werden de Dardanellen opnieuw door Turkije bewapend en vervreemdde het land meer en meer van Rusland, wat een toenadering tot de westelijke machten tot gevolg had. In 1939 kreeg Turkije het sandjak van Alexandrette terug van Syrië. In de Tweede Wereldoorlog bleef Turkije neutraal tot 2 aug. 1944, toen het de politieke betrekkingen met Duitsland verbrak. Na die oorlog moest de ekonomische krisis door drastische maatregelen (o. a. afstand van eigendommen) bestreden worden. Russische eisen, o. a. steunpunten in de zeeëngten en territoriale koncessies aan de oostelijke grens, en bedreigingen verwekten een scherpe spanning tussen beide landen. Hun leger wordt thans door de Amerikanen gereorganizeerd. Sedert 1938 is INÖNOH president.
Sultans van Turkije
1. Osman I 1288
2. Oerkhan < 1 1326
3. Moerad I < 2 1359
4. Bajazet I < 8 1389
5. Soliman I < 4 1408
6. Moesa < 4 1410
7. Mohammed I < 4 1413
8. Moerad II < 7 1421
9. Mohammed II < 8 1451
10. Bajazet II < 9 1481
11. Selim I < 10 1512
12. Soliman II < 11 1520
13. Selim II < 12 1566
14. Moerad III < 13 1574
15. Mohammed III < 14 1595
16. Achmed I < 15 1603
17. Moestafa I < 15 1617
18. Osman II < 16 1618
19. Moerad IV < 16 1623
20. Ibrahim <16 1640
21. Mohammed IV < 20 1648
22. Soliman III < 20 1087
23. Achmed II < 20 1691
24. Moestafa < II 21 1695
25. Achmed III 1702
26. Mahmoed I < 24 1730
27. Osman III < 24 1754
28. Moestafa III < 25 1757
29. Abdoel Hamid I 1774
30. Selim III neef van 29 1789
31. Moestafa IV < 29 1807
32. Mahmoed II < 29 1808
33. Abdoel Medsjid < 32 1839
34. Abdoel Asia < 32 1861
35. Moerad V < 83 1876
36. Abdoel Hamid II < 33 1876
37. Mohammed V < 33 1900
38. Mohammed VI <33 1918-1922.
