('pe:tər) tsaren ;
I. de Grote. 1682-1725.01672 te Moskou, ♱ 1725 te St.Petersburg; regeerde eerst met zijn halfbroeder Ivan V, onder voogdijschap van zijn halfzuster Sofia, die hij 1689 naar een klooster verwees, terwijl hij Ivan van de regering uitsloot.
Geholpen door buitenlanders (o. a. Lefort) richtte hij zijn leger geheel op westerse voet in, schiep zich een vloot en opende door de verovering van Azov (1696) op de Turken, de toegang tot de Zwarte Zee, In 1697 ondernam hij een reis naar het westen, bezocht o. a. Nederland, waar hij een tijdlang als scheepstimmerman werkte (Tsaar-Petershuisje te Zaandam), werd echter 1698 door een opstand van de strelitzen naar Moskou teruggeroepen, waar hij dit korps ontbond en, geholpen door Mensjikov, zijn hervormingswerk voortzette. In de Noordse Oorlog 1700-1721, verschafte hij zich een toegang tot de Oostzee, stichtte 1708 St.-Petersburg, en verkreeg 1721 bij de Vrede van Nystad de Zweedse Oostzeeprovinciën. Hetzelfde jaar schafte hij het patriarchaat van Moskou af en vertrouwde het bestuur van de Russische Kerk aan een door hem benoemde H. Synode toe.
Met alle geweld wilde Peter zijn volk een eervolle plaats onder de beschaafde Europese machten bezorgen. Hij ontbood buitenlanders en zond Russen naar het buitenland, bevorderde nijverheid en handel, richtte fabrieken op, groef kanalen, stichtte scholen, hospitalen, apoteken, boekdrukkerijen, zelfs een dagblad, en voerde in het dagelijks leven en de maatschappelijke omgang de westerse zeden in.
II. 1727-1730, ° 1715 en overleed 1730 te St.-Petersburg. III. 1762, ° 1728 te Kiel. 1745 met de latere keizerin Catharina II gehuwd, bracht door de Vrede van St.-Petersburg een omkeer teweeg in de → Zevenjarige Oorlog, werd door Catharina onttroond en door de Orlovs vermoord.
