('o:stən) o. [rijk in het oosten, dat het Duitse rijk tegen de Magyaren moest beschermen] republiek in Europa (. Hoofdstad : Wenen.
1. Aardrijkskundig.
83 833 km2, 6 818 000 inw., 80 per km2. Het land is grotendeels alpengebied met als hoogste top de Groszglockner (3798 m) in de Hohe Tauern. Wenen ligt in een laagvlakte. Het bergland levert zout (Salzburg), ijzererts (ten zuiden van Steier), minderwaardige kolen bij Gratz, en hout.
Veeteelt op de alpenweiden, toerisme. Landbouw in de laagvlakte en het heuvelland. Metaal- en papierindustrie, alsmede meubelfabrieken, vooral te Wenen, waar 30 % der gehele bevolking woont. De Oostenrijkers zijn Duitsers en grotendeels katoliek.
2. Geschiedkundig. Toen KAREL DE GROTE 803 het Avarenrijk vernietigd had, stichtte hij de Beierse Oostmark, die de kern werd van Oostenrijk en 976 onder het bestuur van de BABENBERGERS kwam. In 1156 werd het als zelfstandig hertogdom van Beieren gescheiden en 1192 met Stiermarken vergroot. OTTOKAR (II) van Bohemen erfde 1246 het land, vergrootte het met Karinthië en Krain, maar sneuvelde 1278 tegen RUDOLF I van Habsburg. Deze is de grondlegger van de macht van het Habsburgse Huis, dat door zijn betrekking met de Nederlanden en Spanje, met Bohemen en Hongarije de wereldheerschappij verwierf. In 1522 stond KAREL V de Duitse bezittingen van het Oostenrijkse Huis af aan zijn broer FERDINAND, die vier jaar later, van zijn vrouw, de koninkrijken Bohemen en Hongarije erfde. De Dertigjarige Oorlog (1618-1648) was voor Oostenrijk een tijd van grote rampen. Keizer LEOPOLD I veroverde op de Turken Hongarije terug, dat bij de Vrede van Karlowitz (1699) met Zevenburgen werd vergroot. Hiermee was de Oostenrijks-Hongaarse monarchie gesticht. Na de Spaanse Erfopvolgingsoorlog verkreeg Oostenrijk, bij de Vrede van Utrecht (1713), de Europese bezittingen van de Spaanse kroon nl. de Zuidelijke Nederlanden, Lombardije en Napels, 1720 ook Sicilië. In de Oostenrijkse Erfopvolgingsoorlog (17411748) moest MARIA TERESIA haar erflanden tegen haar vijanden verdedigen en in de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) poogde zij tevergeefs Silezië te herwinnen, dat Frederik II haar had ontrukt. Bij de eerste (1772) en de derde (1795) verdeling van Polen verkreeg Oostenrijk Galicië. In de Koalitieoorlogen tegen NAPOLEON had het veel te lijden. In 1797 moest het de Zuidelijke Nederlanden tegen Lombardije en Venetië afstaan. Keizer FRANS II nam 1804 de titel van keizer van Oostenrijk aan. Het Kongres van Wenen (1814-1815) schonk Oostenrijk de vroeger verloren gebieden terug en de voorrang in de Duitse Bond. METTERNICH was toen de leidende persoonlijkheid in de Europese politiek en onderdrukte iedere nationale beweging. Na de Italiaans-Oostenrijkse Oorlog 1859, moest Oostenrijk Lombardije aan Frankrijk afstaan. In de Duitse Oorlog 1866 tegen Pruisen en Italië werd het overwonnen. Het moest Venetië aan Italië afstaan en scheidde zich van Duitsland af. In 1867 ontstond de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije, die 1908 Bosnië en Herzegovina annexeerde. Door de moord op de troonopvolger FRANS FERDINAND in 1914 en het daaropvolgend ultimatum aan Servië kwam het in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Na de oorlog 1918 viel het uiteen en werd een republiek die o. a. door het beleid van SEIPEL van de ekonomische ondergang werd gered. In 1929 kwam een grondwetsherziening tot stand die de machtsbevoegd→ heden van de bondspresident aanmerkelijk vergrootte, terwijl vroeger de Nationale Raad oppermachtig regeerde. De aktie der nazi’s om de Anschluss met Duitsland door te drijven mislukte. In 1934 werd de opstand der sociaal-demokraten tegen de regering, die hun partij wilde opheffen, bloedig door DOLLFUSS onderdrukt en een autoritaire korporatieve staat op kristelijke grondslag gevestigd. Datzelfde jaar werd DOLLFUSS vermoord. SCHUSCHNIGG, zijn opvolger, wist een nationaalsocialistische staatsgreep te voorkomen, doch in 1938 gelukte het HITLER de Anschluss tot stand te brengen en Oostenrijk werd Oostmark geheten. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) bevrijdden en bezetten de Geallieerden 1945 het land. Datzelfde jaar hadden de verkiezingen plaats. Het grootste aantal zetels behaalde de Katolieke Volkspartij ; een bijna even groot aantal ging naar de socialisten, terwijl de kommunisten slechts vier zetels verkregen. In de konferenties van Moskou (1943) en Jalta (1945) namen de Geallieerden op zich, na de oorlog, een onafhankelijk Oostenrijk te herstellen. Tot nu toe (1950) is het nog steeds door de Geallieerden bezet. President sedert 1945 is RENNER.
Keizers van Oostenrijk
1. Frans 1804
2. Ferdinand < 1 1835
3. Frans Jozef, neef van 2 1848
4. Karel, achterneef van 3 1916-1918
