v. (-en)
I. Eig. het hervormen.
II. Metn.
1. Algm. hervormd, gewijzigd iets: -en willen invoeren.
2. Hervorming Inz. beweging in de XVIde eeuw, zogenaamd tot hervorming, herstel der oorspronkelijke zuiverheid in de leer der Katolieke Kerk.
Syn. Reformatie. Geschiedenis. De Hervorming scheurde een groot gedeelte van de Katolieke Kerk af. Zij werd voorbereid door de ketterijen van Wiclif en Huss; de zedeloosheid, ook ten gevolge der wereldse renaissance, bij het volk en bij de geestelijken, die vaak hun macht misbruikten tot geldafpersing en verdrukking van hun onderhorigen; door de hebzucht der Rijksvorsten die zich met de kerkelijke goederen verrijkten, en door de politiek van Frans I en Hendrik II van Frankrijk, die zich de oproerige Rijksvorsten tot bondgenoten maakten tegen Karel V, de voorvechter van het katoliek geloof.
1. Zij ontstond in Duitsland door het optreden van de augustijner monnik Luther, een man van grote welsprekendheid en werkzaamheid die door zijn talrijke, hartstochtelijke geschriften de geest van het volk uitstekend wist te treffen. Hij werd bijgestaan door zijn bekwame en geleerde vriend Melanchthon, de wetenschappelijke verdediger der Hervorming, terwijl de in het midden der XVde eeuw uitgevonden drukpers de verspreiding van hun beider geschriften vergemakkelijkte. In 1517 trad Luther te Wittenberg tegen de aflaten op, verbrandde 1520 de tegen hem uitgevaardigde banbul, verdedigde zich 1521 op de Rijksdag te Worms, werd er in de rijksban gedaan en zijn leer verboden (Wormser Edikt), liet zich door roofridders naar de Wartburg ontvoeren, waar hij de bijbel in het Duits vertaalde en de beweging tegen het katolicisme leidde; dempte 1522 de Wittenberger beeldenstorm, overleed 1546. De lutheranen protesteerden [daarom: protestanten] 1529 op de Rijksdag te Spiers tegen het Wormser Edikt, sloten 1530 tegen Karel V, die de Augsburger Geloofsbelijdenis weigerde te erkennen, het Schmalkaldisch Verbond, verkregen 1532 godsdienstvrijheid door de Neurenberger Godsdienstvrede, werden in de Schmalkaldische Oorlog 1547 bij Mühlberg verslagen maar dwongen 1552 door het Passauer Verdrag en 1555 door de Augsburger Godsdienstvrede godsdienstvrijheid af.
2. In Zwitserland trad Zwingli sinds 1518 als hervormer op. Omtrent de leer van het H. Sakrament des Altaars kwam hij echter met Luther in tegenspraak zodat zij elkander als ketters beschouwden. In 1531 werden de zwinglianen door de katolieken bij Kappel verslagen. De Fransman Calvijn die, als aanhanger der Hervorming, 1531 uit Parijs naar Bazel was gevlucht, stichtte 1555 een nieuwe Kerk te Genève, vanwaar het calvinisme zich naar Frankrijk, de Nederlanden. Engeland, Schotland en Hongarije verbreidde. De calvinisten werden in Frankrijk hugenoten genoemd.
3. Koning Hendrik VIII scheurde Engeland 1533 van Rome los en liet zich tot opperhoofd der Anglikaanse Kerk uitroepen. Onder Edward VI werd 1553 het calvinisme ingevoerd. Maria I (1553-1558) herstelde het katoliek geloof, maar Elisabeth (1558-1603) werd weer opperhoofd der Anglikaanse Kerk. Tijdens de afwezigheid van Maria Stuart (1558-1561) werd in Schotland het calvinisme door J. Knox gepredikt.
4. Noordse landen. In Zweden werd de Hervorming 1527 door Gustaaf I Vasa, in Denemarken en Noorwegen 1536 door Christiaan III ingevoerd.
