verwachtingen van een aan het einde der tijden op te treden verlosser in de persoon van de messias (in het Hebreeuws masjiach = gezalfde; in het Aramees mesjicha; in het Grieks christos). Deze verwachtingen zijn vooral kenmerkend voor het nabijbelse jodendom en betreffen meestal een gestalte uit het koningshuis van David.
Ze leidden in combinatie met bepaalde berekeningen van het tijdstip van aanbreken van het eschaton vaak tot het ontstaan van messiaanse bewegingen (ook al verwachtten vele anderen een aanbreken van de eindtijd zonder een messias, alleen met ingrijpen van God).Van de messias werd verwacht dat hij, meestal gewapenderhand, een rijk van vrede, gerechtigheid en vrijheid zou vestigen. In het vroege jodendom is er een rijke variëteit aan messiaaanse verwachtingen, vooral sinds de Makkabese oorlogen, met name in apokalyptische kringen (Apokalyptiek). In sommige kringen, bijv. de sekte van Qumran, verwachtte men naast een koninklijke messias uit het huis van David ook een priesterlijke messias uit het huis van Aäron. De rabbijnen verwachten naast de koninklijke messias soms nog een messias uit het huis van Jozef die in de beslissende oorlog aan het einde der tijden zou omkomen. In het vroege jodendom was de messias altijd een menselijke, geen goddelijke gestalte.
