Met de term ‘zwaardmacht’ wordt verwezen naar het geweldsmonopolie van de overheid. Het rechtmatig uitoefenen van functionele ‘dwang door geweld’. Dit behelst dus ook het toepassen van dodelijk geweld. In Nederland wordt met deze term dan ook verwezen naar de krijgsmacht en de nationale politie.
Ondanks dat er geen officiële definitie te vinden is in de woordenboeken, wordt de term regelmatig door politici en ambtenaren gebruikt. Waarschijnlijk omdat de term ‘zwaardmacht’ een onheilspellende kracht uitstraalt vol dreiging en ontzag. De oorsprong van de term vindt men uiteindelijk terug in de Bijbel, waarin wordt beschreven dat de overheid de bevoegdheid, om dwang door geweld toe te passen, heeft gekregen als instelling van God (Romeinen 13:4 - Want zij (de overheid) draagt het zwaard niet tevergeefs).
Het behoud van de orde, recht en veiligheid in een staat sluit helaas dwang door geweld niet uit. Maar dit mag alleen worden toegepast in uitzonderlijke situaties, zoals het beslechten van conflicten, het verdedigen van de rechten van de staat of in het geval van ernstige ordeverstoringen die niet door de burgers van de staat zelf kunnen en/of mogen worden opgelost. Alleen de overheid heeft dus het recht om geweld toe te passen en slechts in uitzonderlijke gevallen mag een individu het recht in eigen hand nemen, bijvoorbeeld als er sprake is van noodweer (zelfverdediging).
Door het toepassen van de Trias Politica is deze macht gewaarborgd. De inzet van de zwaardmacht als uitvoerende macht is ondergeschikt en wordt gecontroleerd door de wetgevende macht (Staten-Generaal) en de rechterlijke macht (Rechtspraak). Daarnaast dient politieke verantwoording afgelegd te worden richting de volksvertegenwoordiging (Tweede Kamer der Staten-Generaal).
Deze borging ligt de afgelopen tijd (internationaal) onder vuur. De laatste jaren worden steeds vaker private bedrijven (internationaal) ingehuurd voor taken die normaal gesproken liggen bij de zwaardmacht.
