(1) (2, na 1791: von), Zwitsers geschiedschrijver (Schaffhausen 3 Jan. 1752 Kassei 29 Mei 1809), was achtereenvolgens leraar in Zwitserland, bibliothecaris te Kassel, hofraad en bibliothecaris van de keurvorst van Mainz en werd in 1792, na de verovering van Mainz door de Fransen, custos van de keizerlijke bibliotheek te Wenen. In 1804 werd hij als officieel historiograaf naar Berlijn beroepen, maar in 1806 wist Napoleon, die hij tot dusver had verafschuwd, hem voor zich te winnen.
In zijn laatste levensjaren was Müller minister van Jérôme Bonaparte, koning van Westfalen. Müller’s hoofdwerk Geschichten Schweizerischer Eidgenossenschaft (tot 1489) bezorgde hem de roem die hij er van verwachtte en maakte hem de meest gelezen geschiedschrijver van zijn tijd. Het heeft tegenwoordig vrijwel iedere directe waarde verloren: het is romantisch-sentimenteel, oncritisch, oppervlakkig en te uitsluitend gebaseerd op kronieken, waarvan Müller taal en stijl archaïserend trachtte na te volgen. Maar evenals de posthume Vier und zwanzig Bücher allgemeiner Geschichten (tot 1783) is het werk van betekenis wegens de invloed die het heeft uitgeoefend op de tijdgenoten, die er de contemporaine gebeurtenissen in weerspiegeld vonden en bij wie het de opkomende geestdrift voor de Middeleeuwen heeft aangewakkerd. Schiller heeft aan Müller’s Zwitserse Geschiedenis de stof van zijn Wilhelm Teil ontleend. DR A. G. JONGKEES
Bibl.: Geschichten der Schweizer (1780. Loopt tot 1388. Omgewerkt en voortgezet tot 1489 in het volgende); Geschichten Schweizerischer Eidgenossenschaft (5 dln, 1786-1808); Vier und zwanzig Bücher allgemeiner Geschichten (3 dln, 1810; Ned. vert. door N. G. van Kampen, 3 dln, 1820-1822); Sämtliche Werke (27 dln, 1810-1819; 40 dln, 1831-1835); Der Briefwechsel der Brüder Joh. Georg M. und Joh. v. M., ed.
E. Haug (1893).
Lit.: G. v. Wyss, Gesch. der Historiographie in der Schweiz 0895)» K. Henking, Joh. v. M. (2 dln, 1909-1928); W. Stokar, Joh. v. M. (1938); K.
Schück, Studien über Joh. v. M. (1912); A. Jaggi, Über Joh. v. M.’s Geschichtsauffassung, diss., Bern (1922); H. Henel, Die Entwicklung des geschichtl. deutschen Prosastils bei Joh. v. M. (1928); P.
Requadt, Joh. v. M. und der Frühhistorismus (1929); P. Herzog, J. M. und die franz. Lit. (1938); P. Sulzer, Die Burgunderkriege in der Schweiz.
Geschiehtschreibung von Joh. v. M. bis Em. v. Rodt (1945).
(2), Protestants theoloog (Riesa 19 Apr. 1864 - Garmisch Partenkirchen 11 Jan. 1949), beoefende, na enige jaren werkzaam te zijn geweest in de zending onder Israël en in de inwendige zending, zelfstandig zielzorg door velerlei geschriften en door gasten bijeen te brengen op Schlosz Mainberg en sinds 1916 op Schlosz Elmau. Hij onderging invloeden o.a. van Nietzsche, Blumhardt en van de dialectische theologie en bevorderde een persoonlijk en sociaal, aan geen kerk of cultus gebonden, Christelijk leven.
Bibi.: Blätter zur Pflege des persönl. Lebens (sinds 1898); Die Bergpredigt (1906); Reden Jesu (1908-1918); Grüne Blätter (sinds 1914); Jesus, wie ich ihn sehe (1925).
