naam van twee graven van HOLLAND.
Jan I
(1284 - Haarlem 10 Nov. 1299), graaf van Holland en Zeeland 1296-1299, de zoon van graaf Floris V en van Beatrix van Vlaanderen, heeft niet zelfstandig geregeerd. Reeds dadelijk na zijn geboorte werd hij verloofd met Elisabeth, dochter van Edward I van Engeland, aan wiens hof hij (sinds 1291 ?) werd opgevoed. Na de moord op Floris V (27 Juni 1296) werd het huwelijk te Ipswich voltrokken (7 Jan. 1297), waarop Jan naar Holland werd teruggezonden. Hier stond hij aanvankelijk onder invloed van de geheel van Engeland afhankelijke Jan van Renesse. In Sept. 1297 werd deze verdreven door Wolfert van Borselen, die voortaan de jonge graaf beheerste. Borselen voerde een krachtig bewind, los van Engeland en Vlaanderen.
Hij versloeg de opstandige Westfriezen bij Vronen (1297) en herstelde de Hollandse invloed in het Nedersticht van Utrecht. Evenwel joeg hij de steden tegen zich in het harnas. Na zijn vermoording in Aug. 1299 riepen deze Jan van Avesnes in het land, aan wie Jan I op 27 Oct. voor vier jaren de regering overdroeg. Twee weken later overleed de graaf, met wie het Hollandse huis uitstierf.
Lit.: M. S. Pols, Graaf Jan I van Holland (in: Bÿdr. Vad. Gesch., 3de reeks X, 1899); H. Obreen, De eerste jaren na den dood van Floris V (aldaar, 5de reeks I, 1913, en H. 1915).
Jan ll
van Avesnes (ca 1248 - Valenciennes of Bergen, 11 (?) Sept. 1304), graaf van Henegouwen 1280-1304 (als zodanig Jan I) en van Holland en Zeeland 1299-1304, was de oudste zoon van Jan van Avesnes (gest. 1257) en van Aleidis van Holland. In Febr. 1280 volgde hij in Henegouwen zijn grootmoeder Margaretha van Constantinopel op, die aan haar zoon uit het tweede huwelijk Guy van Dampierre reeds in 1278 Vlaanderen had afgestaan. Jan hervatte de strijd der Avesnes met de Dampierres om Rijks-Vlaanderen en kwam bovendien in conflict met Philips IV de Schone van Frankrijk wegens Oostervant en Valenciennes. Hij ontving steun, doch weinig effectief, van de Rooms-koningen Rudolf van Habsburg en Adolf van Nassau. In 1295 sloot Jan zich echter aan bij Philips IV, die zich van Guy van Vlaanderen afwendde; ook bemiddelde hij de toenadering tot Frankrijk van zijn neef Floris V van Holland, die wegens Zeeland met Vlaanderen in geschil was. Na de dood van Floris V was hij korte tijd als regent in Zeeland en Holland (Sept. 1296 Febr. 1297), maar na de overkomst van Jan I uit Engeland moest hij het land verlaten.
In 1299, toen de machtige Wolfert van Borselen van het toneel verdwenen was, werd hij opnieuw als ruwaard ingehaald, inz. door de steden. Na enkele weken overleed de nog minderjarige Jan I (10 Nov.) en volgde Jan van Avesnes deze op als naaste mannelijke erfgenaam (z stambomen Avesnes en Hollandse huis). Voortaan was Holland met Henegouwen in personele unie verenigd, voorlopig nauw met Frankrijk tegen Vlaanderen verbonden. Terwijl Jan II in Holland vrij algemeen werd erkend en zich er o.m. door zijn optreden tegen de moordenaars van Floris V en door zijn maatregelen tegen de Vlaamse handel populair maakte, was er in Zeeland een sterke verzetsbeweging, die aansluiting zocht bij Vlaanderen. De Rooms-koning Albrecht van Habsburg, die voor het Rijk op Holland aanspraak maakte na het uitsterven van de oude dynastie, gaf de Zeeuwen en Vlaanderen morele steun. In 1300-1301 consolideerde Jan II zijn positie, geholpen door de Franse successen in Vlaanderen: koning Albrecht, die naar Nijmegen gekomen was, werd verjaagd, de Zeeuwse opstandelingen werden verslagen en in Utrecht werd Jans broeder Guy van Avesnes op de bisschopsstoel geplaatst.
Na de geslaagde Vlaamse opstand van 1302, die de Fransen uit de Nederlanden verjaagde, brak voor de Avesnes echter een zeer kritieke periode aan. In 1303 openden de Vlamingen het offensief in Henegouwen en in Zeeland, begunstigd door de vele ontevredenen aldaar. In Mrt 1304 brachten zij onder de Dampierre Guy van Namen op Duiveland een nederlaag toe aan Jans zoon Willem van Oostervant, de latere Willem III. Bisschop Guy van Utrecht werd gevangen genomen. In Utrecht volgde een anti-Hollandse reactie; Holland en Zeeland zelf vielen grotendeels in handen van Guy van Namen of van Jan II van Brabant, die zich bij de aanvallers had gevoegd. De overwinning van Witte van Haemstede op het Manpad bij Haarlem deed de kans keren (Mei 1304).
In Aug. 1304 werd Guy van Namen definitief verslagen in een zeeslag voor Zierikzee door een Hollands-Franse vloot. Toen Jan II stierf, was zijn gezag in Holland en Zeeland vrijwel hersteld.
Lit.: D. Franke, Beiträge zur Gesch. Johanns II. von Hennegau-Holland (in: Westdeutsche Zeitschr. f. Gesch. u. Kumt, Ergänzungsh. V, 1889); H.
J. Smit, Het begin v. d. regeering der Henegouwsche graven (in: Bijdr. Vad. Gesch., 7de reeks 11,1931); J. Kuypers, Over sterfdag en sterfplaats van graaf Jan d’Avesnes (in: Ned. Historiebl. III, 1941).
