Italiaans schrijver, econoom, filosoof en diplomaat (Chieti 2 Dec. 1728 - Napels 30 Oct. 1787), is de schilderachtigste en een der veelzijdigste figuren der Verlichtingsperiode in Italië: men heeft hem wel „de tweede Voltaire”, en ook „de harlekijn met de Machiavelli-kop” genoemd. Gebochelde zoon van een koninklijk auditeur der Napelse Bourbons, toonde hij reeds met zijn belangrijk jeugdgeschrift over geldwezen (Della Moneta, 5 dln, Napels 1750), alsmede met werkjes over filosofie en geologie (o.a. over de eruptiegesteenten van de Vesuvius) zijn gaven, die hij — na de lagere wijdingen te hebben verworven — verder ontplooide in zijn 9-delig werk over de antiquiteiten van Herculaneum (Le Antichita di Ercolano, 1757-1792) en bovenal in zijn te Parijs gepubliceerde Dialogues sur le commerce des blés (1767, Ital. uitg.
Londen 1772), een baanbrekend en zó brillant geschreven werk over het wenselijke van vrije graanhandel, dat het in geheel West-Europa opzien wekte en als een roman gelezen werd.Sinds 1759 was nl. Galiani als Napolitaans legatieraad naar Parijs gezonden. Daar was hij een der intimi van Diderot, D’Alembert, Helvetius, Marmontel en graag geziene gast in de salons van mme Necker, mme D’Epinay (zijn geliefde) en de hertogin de Choiseul. In 1769 maakte een politieke intrige aan dit Parijse verblijf een einde; heel zijn verder leven blijft hij echter met zijn Parijse vrienden corresponderen.
Te Napels terug, werd de mismaakte encyclopaedist zelfs door de Grimms in geleerde kwesties geraadpleegd; hij legde de beroemde collectie oudheden in het Nationaal Museum aan, stelde een Système sur l’origine des Montagnes en zijn befaamde Atlante terrestre (aardeatlas, 1792) samen, schreef dialectstudies en schalkse dialogen. Men heeft van hem bovendien een geestig boek over het Cicisbeismo, de huldedienst aan gehuwde dames. Eindelijk dankt men aan zijn sprankelend vernuft de opera-buffa 11 Socrate immaginario, voor hem uitgeschreven door de comicus G. B.
Lorenzi en met muziek van Cimarosa en Paisiello in 1775 opgevoerd: een der beste producten der Italiaanse dramatische kunst, waarin hij de draak steekt met de pedanterie.
Abate Galiani, die in wezen een veel absoluter scepticus was dan Voltaire en in de politiek louter het zuiverste, onbeschaamdste utilisme aanprees, is feitelijk de pionier en gangmaker van de Napelse revolutiebeweging van 1796 geweest.
MR H. VAN DEN BERGH
Bibl.: Le più belle pagine di F. G.; bezorgd d. Franc. Flora (Milano 1928).
De „Socrate Immaginario”, heruitg. d. M. Scherillo, in Bibliot. Universale (Milano 1886); Correspondance de l’Abbé F.
G., avec une étude sur sa vie et ses oeuvres, d. L. Perey en G. Maugras, 2 dln (Paris 1890); F.
Nicolini, Lettere inedite del D’Alembert all’Abate G. (Rev. de litt. comp. 1930);
Lit.: Biogr. degli uomini illustri del Regno di Napoli (Nap. 1813-1830); P. Martorana, Notiz. biogr. e bibliogr. degli scrittori del dialetto napol. (Nap. 1874); S. Mattei, G. e i suoi tempi (1879); R. G.
Minieri, Scrittori nati nel Regno di Napoli (Nap. 1844); A. D’Anconae O. Bacci, Manuale Della Lett.ital. (nieuwe ed. Firenze 1910-’10); F.
Nicolini, II pensiero dell’abate G. (Bari 1909); Weigand, Der Abbé G. (1930); H. W. Biermann, Der Abbé G. als Nationalökonom, Politiker u. Philosoph (1912); G.
Gentile, Storia della fïlos. ital. dal Genovesi al Galluppi (Milano 1930); F. Nicolini, Gli ultimi anni della Signora d’Epinay (Bari 1933); L. Magnotti, LAbbé F. G.... ses rapports avec la France (Naples 1933); M.
Ruben, F. G., der polit. Oekonom des Ancien Régime (Leipzig 1936); Ed. Ganzoni, F.
G., ein verkannter Nationaloekonom des 18. Jahrh. (Zürich 1938); L. Einaudi, G. als Nationalökonom, in Schweiz. Ztschr. f.
Volkswirtsch. u. Statistik, 1945, blz. 1 vgg.
