Sphinx is de naam van reusachtige steenen beelden, doorgaans van graniet of porfier, met het gelaat en de buste eener vrouw, terwijl het overig gedeelte des ligchaams op dat van een leeuw gelijkt, die in liggende gedaante de voorpooten uitstrekt en de achterpooten onder het lijf zamenvouwt.. Deze fantastische gewrochten zijn afkomstig uit het Oosten, bepaaldelijk uit Assyrië (het paleis van Nimrod en het portaal van Chorsabâd) en vooral uit Egypte. Hier bevonden zij zich meestal aan den ingang van tempels en ook wel alleen. Reusachtig is een sphinx op de begraafplaats te Memphis, gebouwd door Schafra (Chefren bij Heródotus). Deze is 55 Ned. el lang en uit de rots gehouwen.
Men vindt er ook wel met ramskoppen en met koppen van andere dieren. In het algemeen beschouwde men de sphinxen als bewakers der tempels en doodensteden. Geheele lanen van reusachtige sphinxen vormden wel eens den toegang naar een tempel. In Griekenland erlangde de sphinx meer verscheidenheid van gedaante. Had hij ook aanvankelijk het ligchaam van een gevleugelden leeuw met het hoofd en de borst eener maagd, later werd hij door de dichters en kunstenaars in de zonderlingste vormen voorgesteld, bijv. als eene maagd met de borst, de voeten en de klaauwen van een leeuw, met den staart eener slang, met de vleugels van een vogel, of van voren een leeuw en van achteren een mensch, met gierenklaauwen en arendsvleugels, en niet altijd liggend, maar ook in andere standen. — Vermaard is de Sphinx van Theben, de dochter van Typhon en van de slang Echidna. Zij gaf aan ieder, die haar naderde het volgende raadsel op: „Welk schepsel loopt des morgens op vier, des middags op twee en des avonds op drie voeten?” en noodzaakte ieder, die het antwoord schuldig bleef, zich van de rots in den afgrond te storten. Oedípus gaf ten antwoord: De mensch, — en toen wierp de Sphinx zich in de diepte. — Ook later heeft de sphinx hare plaats behouden op munten en in de bouwkunst.
