Jalape (De) of Jalape wortel, afkomstig van Ipomaea purga Wender., welke tot het geslacht Ipomaea en tot de familie der Convolvulaceën behoort, is een bekend purgeermiddel. De meeste soorten van bovengemeld geslacht zijn slingerplanten met verschillende bladeren, met een 5-deeligen kelk en eene trechtervormige bloemkroon. De meeldraden staan op de bloemkroon en hebben opgerigte helmknopjes, die overlangs openspringen. De stamper bestaat uit een draadvormigen stijl met een knodsvormigen stempel.
De zaaddoos is 2-hokkig en springt met vele kleppen open. De soort, welke wij hier bedoelen, heeft een langwerpigen, op een knol gelijkenden wortelstok van eene donkerbruine kleur, waaruit talrijke donkere wortelvezels ontspringen. De ranken kruipen voort tot op grooten afstand en schieten wortelen, zoodat men ze gemakkelijk van de moederplant scheiden en naar elders verplanten kan. De paars-bruine stengels worden 3 Ned. el hoog; zij zijn onbehaard, rolrond, gestreept en sterk gewonden. Nabij den grond zijn zij met korte schubben bedekt. Zij dragen gesteelde bladeren van verschillenden vorm. De onderste zijn aan de basis hartvormig met stompe lobben, spits, driehoekig en langgesteeld, — de bovenste kortgesteeld en puntig aan de basis. De bloemstelen hebben geene steunbladen; zij zijn enkelvoudig of driedeelig.
De kelk heeft langwerpig-ovale, ongelijke slippen van eene groenachtig-bruine kleur. De groote, fraaije bloem is ongeveer schotelvormig en donkerrood. Deze plant behoort in Mexico te huis; zij werd door Shiede aan de oostelijke helling der Andes, vooral bij Chiconquiaeo en de omliggende dorpen (ter hoogte van 2000 Ned. ei), gevonden, waar zij hare stengels in de vochtige wouden om boomen en struiken slingert. De wortelknollen worden ten allen tijde verzameld. Men droogt ze, nadat de grootste in schijven zijn gesneden. De jalapewortel heeft een bitteren en bijtenden smaak en een sterken reuk en levert een krachtig purgeermiddel. Hij bevat inzonderheid eene eigenaardige harssoort, die men er door middel van wijngeest kan uittrekken. Deze hars werkt driemaal zoo sterk als de wortel.
Wij geven hierbij eene afbeelding der plant, namelijk in a een stengel op 1/4 de der natuurlijke grootte, in b een stempel, vijfmaal vergroot, in c eene vrucht in natuurlijke grootte, in d een knol op 1/6de der natuurlijke grootte, en dezen in e doorgesneden op 1/3de der natuurlijke grootte. Te voren werden eenige in Zuid-Amerika te huis behoorende soorten van het geslacht Mirabilis, zooals M. Jalapa, dichotoma en longiflora, welke als sierplanten worden aangekweekt, terwijl hare wortels desgelijks een purgerend vermogen hebben, voor de stamplanten van den jalapewortel gehouden, doch ten onregte. Hartwig beweert dat de geneeskrachtige jalapewortel komt van Ipomaea Batatoides, terwijl Lindley er bijvoegt dat men de beste soort verkrijgt van Exogonium Purga. Met den wortel van de echte jalape verwisselt men voorts dien van Ipomaea orizabensis Pelletan, welke zeer veel hars bevat, — alsmede dien van Ipomaea opercuata Mart. uit Brazilië, die wel eens 23% hars bevat en in werking niet veel van den wortel der echte jalape verschilt. Deze laatste bevat in een gezuiverden toestand eene witte harssoort, welke op Arabische gom gelijkt, geen reuk of smaak heeft, in water, azijnzuur en alkohol, maar niet in aether en terpentijn oplost, in vochtigen toestand bij 100°C. en in volkomen gedroogden staat bij 150° C. smelt en zich bij 155° C. ontbindt.
Deze hars (de convolvuline) lost in zwavelzuur op met eene roode kleur en ontbindt zich daarbij in convolvuline-olie en suiker. Ook alkaliën lossen de convolvuline op en veranderen haar in convolvuline-zuur. Dit is wit, hygroscopisch, niet kristallijn, ontleedt koolzure alkaliën, wordt alleen door basisch azijnzuur lood neergeslagen, en vervalt bij de behandeling met zuren desgelijks in convolvuline-olie en suiker. De eerste reageert zwak zuur, smelt bij 39° C. en vormt met bases convolvuline-oliezuur.
De hars van Ipomaea orizabensis Pelletan draagt den naam van jalapine. Zij komt overeen met die van Ipomaea purga, doch onderscheidt zich van deze doordien zij oplost in aether. Men verkrijgt de jalapine uit de ruwe hars der wortels, wanneer men die in alkohol oplost, met water verdunt, met dierlijke kool kookt, bij het filtraat loodsuiker en ammonia voegt, dit met zwavelwaterstof behandelt, den alkohol door destillatie verwijdert en het achterblijvende in aether oplost. Door deze oplossing uit te dampen verkrijgt men zuivere jalapine, die bij 150°C. smelt, in water weinig, maar in alkohol, aether, benzine, terpentijnolie en azijnzuur gemakkelijk oplost. Alkaliën veranderen de jalapine in jalapine-zuur, — zuren ontleden haar in jalapine-olie en suiker. Jalapine-olie is kristallijn, smelt bij 62,5° C., reageert zwak zuur en vormt met bases jalapine-oliezuur.
