Ayacucho of Guamancha is een departement van den Zuid-Amerikaanschen vrijstaat Peru, aan de oostzijde der Andes gelegen. Het bevat de groote vlakte en de rivier van dien naam. Het grenst ten westen aan Lima, ten zuidoosten aan Cuzco, en ten oosten aan het gebied der vrije Indianen, en telt op 1568 geogr. mijlen 130.000 inwoners.
Het land is bergachtig en wordt door de bronnen der Marannon besproeid. — De evenzoo genoemde stad ligt 3000 Ned. el boven de oppervlakte der zee en is beroemd door den veldslag van 9 December 1824, die beslissend was voor het lot van Peru en van geheel Zuid-Amerika. Daar streden 6000 Spanjaarden, aangevoerd door den onderkoning Laserna, tegen een geringer getal Zuid-Amerikanen onder het bevel van generaal Sucre. In den tijd van één uur was de slag beslist; 1400 Spanjaarden sneuvelden, en de overige namen de vlugt naar eene steile rots, maar zij werden door de overwinnaars vervolgd. De Spanjaarden moesten een verdrag teekenen, waarbij 16 generaals, evenzoovele kolonels, 68 luitenantkolonels, 484 officieren en 3200 soldaten de wapens nederlegden.
