Melancholie is de gemoedstoestand van weemoed, zwartgalligheid en bitter verdriet om persoonlijk verlies. In de tweede plaats is melancholie reflecteren en zo nodig samen wat gaan doen naar aanleiding van wat is achtergelaten, zoals de buurt waar men ooit woonde en samenleefde.
De Turkse schrijver Pamuk geeft melancholie een wijdere betekenis in ‘hüzün’, spirituele melancholie. Hüzün is geen aandoening of ziekte. Hüzün is een reflectieve melancholie. een zelfgekozen enigszins paradoxale gemoedstoestand. Sommige inwoners van Istanbul delen het verdriet van wat sinds het Ottomaanse Rijk materieel en immaterieel verloren is gegaan. Hun weemoed is tegenstrijdig omdat de leegte door verlies, afbraak en culturele verwaarlozing samengaat met het besef dat vroegere generaties te weinig liefde voor de stad opbrachten, collectief nalatig waren, geen weerstand tegen verval boden en cultureel te kort schoten.
Na de val van Grozny zijn ook hüzün-achtige gevoelens beschreven. Sommigen vonden in hun rouw gedeelde troost dat nog iets bewaard was gebleven. Ook ontheemde Armeniërs, Koerden, Albaniërs, Nepalezen en Palestijnen ervaren de kracht van spirituele melancholie. Behalve dat melancholie iemand depressief, ziek van de heimwee, zwaarmoedig, lamlendig pessimistisch of wanhopig nostalgisch maken, bestaat er een collectieve ‘positieve’ melancholie. Onder groepen ontheemden, migranten en vluchtelingen zet deze reflectieve melancholie aan tot groepsidentiteit, gedeelde trots en diasporisch tot film, poëzie, zang en muziek. En soms tot burgerlijk verzet.
Weltschmerz in Duitsland, tristesse in Frankrijk en saudade in Portugal lijken op hüzün in Turkije. Westerse melancholie kenmerkt zich meer door narcisme, schuldige nalatigheid en escapisme. In Islamitische culturen speelt vooral de wij-factor of agency een rol. Dit betekent zich herkennen in de melancholie en delen in het pijnlijke verlies. Melancholie delen is dan collectief, met trouw aan de geschiedenis, vooruitblikken en zo nodig in beweging komen. Reflectieve melancholie leidt tot bemoediging en tot opbouwende veranderingen.
