Deezen naam draagt, in de Veréénigde Gewesten, eene zamenkomst van Kerkelijke persoonen, door hunne lastgeevers afgevaardigd, om voor de zuiverheid der vastgestelde Leere te waaken, en voorts de noodige schikkingen, het algemeene Weezen des Kerkbestuurs betreffende, te beraamen. Men onderscheidt deeze zamenkomsten in Nationaale en Provinciaale Sijnoden.
De eerste bestaan uit de Afgevaardigden der bijzondere Sijnoden; de andere uit die der Klassen, welke in elke Provincie vergaderen. Van de eerstgenoemde ontmoeten wij slegts één voorbeeld in de Nederlandsche Geschiedenissen, te weeten, in de Jaaren 1618 en 1619, in de vermaarde Kerkvergadering, te Dordrecht gehouden. Want, niettegenstaande, in deeze bijeenkomst, was vastgesteld, dat ten langste om de drie jaaren zulk een Nationaal Sijnode zou beroepen worden, mids de hooge Overheid daar aan de toestemming verleende, heeft zulks, nogthans, in al dien tijd, zedert verloopen, geene plaats gehad: ’t zij, om dat men tegen de kostbaarheid daar van opzag; of om dat ’er, naar ‘t oordeel van den Soeverein, geene zaaken, dien omslag waardig zijn voorgevallen; of om dat men vreesde, dat de Kerkelijken, langs dien weg, zich te veel gezags zouden toeëigenen. Daar ons plan medebrengt, van het Dordrechtsch Nationaal Sijnode, in een afzonderlijk Artikel, te moeten verslag doen, zullen wij thans, aangaande de Provinciaale Sijnoden, eenige berigten mededeelen.
‘t Is bekend, hoe in ieder Provincie, van tijd tot tijd, eene zamenkomst van nabuurige Predikanten wordt gehouden, bij den naam van Klassis bekend. Uit het midden haarer benoemen deeze Vergaderingen twee of drie Predikanten; nevens één of twee Ouderlingen. Tegen den vastgestelden tijd begeeven zich deeze na de Stad of Plaats, alwaar het Provinciaale Sijnode zal gehouden worden. In eene der Kerken bijeen gekoomen zijnde, wordt de Vergadering geopend met een Gebed en Leerrede, op de staatelijke verrigting slaande. Het bewind der handelingen wordt gevoerd door eenen Praeses of Voorzitter, eenen Assessor of Bijzitter, nevens eenen Scriba of Schrijver. Het Sijnode van Friesland alleen heeft zijnen Praeses geenen Assessor toegevoegd.
Voorts houden ’s Lands Staaten een waakend oog over de handelingen der Kerkvergaderinge, door middel van eenige Gelastigden, uit het midden hunner derwaarts gezonden, en bij den naam van Kommisarissen Politiek bekend. Niet even groot is het getal deezer Kommissarissen in de onderscheidene Provinciën; eenigen zenden ’er vier, anderen twee. Alles, wat den welstand der Provinciaale Kerke in ’t algemeen betreft, wordt in deeze zamenkomsten behandeld; als mede uitspraak gedaan over zodanige geschillen, welke door de Klassen niet kunnen beslist worden. Hoewel dus de Provinciaale Sijnoden der onderscheidene Gewesten van elkander onafhanklijk zijn, houden ze, nogthans, eene zekere onderlinge gemeenschap, door middel van Afgevaardigden, bij den naam van Korrespondenten bekend. Voor ieder der overige Provinciën, wordt in elk Sijnode zodanig een Korrespondent benoemd; die, evenwel, in de Sijnoden, welke zij bijwoonen, geene besluitende, maar enkel eene raadgeevende stem hebben.
Daarenboven worden, in ieder Provinciaal Sijnode, eenige Leden benoemd, bij den naam van Deputati Sijnodi of Afgevaardigden van het Sijnode genoemd; deeze moeten zorge draagen, dat de Sijnodaale Besluiten ten uitvoer gebragt worden, en voorts, ’t geen van wegen de Kerkvergaderinge bij de hooge Overheid te verrigten is, waarneemen. Voorts worden deeze Vergaderingen gehouden met opene deuren, zodat ieder tot dezelve een vrijen toegang heeft, en even als zij met eene Leerrede geopend waren, dus ook op de zelfde wijze beslooten. Indien men den Coetus van Zeeland mede rekene, telt men, in de Veréénigde Nederlanden, negen Provinciale Sijnoden: te weeten, behalven één voor ieder der zes overige Provinciën, twee voor Holland, en één voor het Landschap Drenthe.
De tijden der Sijnodaale zamenkomsten, in de bijzondere Provinciën, zijn de volgende: In Gelderland, in het begin van Augustus, of het laatst van Julij; in Zuidholland, op Dingsdag naa den eersten Zondag in Julij, in Noordholland, op den laatsten Dingsdag in Julij; in Zeeland is de tijd der zamenkomste onbepaald, naardien het Provinciaale Sijnode, of zo als men het aldaar noemt, de Coetus, niet dan om zeer gewigtige redenen, en op de bijzondere beschrijving der Staaten, gehouden wordt; in het Sticht van Utrecht, in de eerste of tweede week van September; in Friesland, acht dagen naa Pinxter; in Overijssel, veertien dagen naa Pinxter; in de Provincie van Stad en Lande van Groningen, in de eerste week van Maij; en, eindelijk, in het Landschap Drenthe, in de maand November.
Boven hebben wij aangemerkt, dat zints de Dordrechtsche Nationaale Kerkvergadering van de Jaaren 1618 en 1619, geene andere dan Provinciaale Sijnoden gehouden zijn. Met opzigt tot de Nederduitsche Kerken moet dit verstaan worden. Tweemaalen ‘s jaars houden de Walsche Kerken, hier te Lande, eene zamenkomst, welke, als bestaande uit Afgevaardigden van alle de Kerken, door de Veréénigde Provinciën verspreid, in zekeren zin een Nationaal Sijnode mag genaamd worden. Het koomt tweemaal ‘s jaars bijeen: in ‘t laatst van April of in ’t begin van Maij, en in ’t laatst van Augustus of in ’t begin van September, in de volgende Steden, volgens eene vastgestelde beurtorde, houdt dit Sijnode zijne zamenkomsten: in Gelderland, te Nijmegen, Arnhem en Zutfen; in Holland, te Dordrecht, Gouda, Haarlem, Briel, Delft, Rotterdam, in ‘s Graavenhage, te Heusden, Gornichem, Schiedam, Amsterdam, Leiden en Naarden; in Zeeland, te Zierikzee, Goes, Tholen, Veere, Middelburg en Vlissingen; in het Sticht, te Utrecht; in Friesland, te Leeuwarden; in Overijssel, te Kampen, Zwolle en Deventer; de Provincie van Stad en Lande heeft geene tourbeurt; voorts nog, in de Generaliteits Landen, te Breda, Bergen op den Zoom, ‘s Hertogenbosch, Maastricht en Breda.
Tot het waarneemen der zaaken, welke tusschen de Sijnoden voorvallen, benoemt het Sijnode vier of vijf Gemeenten, welker Afgevaardigden gezamentlijk eene Klassis uitmaaken; de Besluiten van welke Klassis, evenwel, van geene kragt zijn, voor dat zij de goedkeuring en bevestiging van het volgende Sijnode ontvangen hebben. De Studenten, die tot Propenent onder de Walsche Gemeente begeeren aangenomen te worden, geeven daar van kennis aan het Sijnode; waar naa zij door het eerstvolgende Sijnode geëxamineerd worden. Drie Predikanten, en even zo veele Ouderlingen, worden tot dit Onderzoek benoemd.
Zie Tegenw. Staat der Nederlanden.
