een sterk steedje in Nederland, doch bepaalder gezegd, in het Oosterdeel van Vlaanderen, en in de landstreek der Vier Ambachten, tusschen Sas van Gend en de Stad Hulst, 4 mijlen van de eerste, en een halve mijl van de laatstgenoemde Stad. Axel werd, in het jaar 1105, met deszelfs Kerk, door den Bisschop BURCHARD, aan St. Salvator te Utrecht geschonken.
Door verraderij van IMBIJSE en anderen, geraakte het, in ’t jaar 1583, in de magt van PARMA. Doch vermits den Staat, en inzonderheid Zeeland, veel aan het verlies of bezit daarvan gelegen was, toonde Prins MAURITS daar aan het eerste proefstuk zijner dapperheid; bij nacht trok hij uit de Schans ter Neuse, en bemagtigde het, in 1586, door middel van beklimming. Bij de Munstersche Vrede werd het aan den Staat toegekend.SMALLEGANGE, in zijn Chronijk van Zeeland, zegt, dat het land der Vier Ambachten, waar van Axel ’er één is, van Zuid-Beveland in Zeeland is afgegraaven, en daarom van rechtswege aan Zeeland behoort.
In het jaar 1747 vonden de Franschen aldaar tegenstand, tegen hunne verwachting. De Hertog VAN BROGLIO meende het zo gemaklijk meester te zullen worden, als Hulst; het moest, echter, bukken. Doch de Kommandant van Axel verkreeg, door zijnen moed, zo veel, dat hem, met zijn onderhoorig volk, de vrije aftogt naar Goes in Zeeland werd toegestaan; den 29sten Januarij 1749 ontruimden de Franschen het wederom.
Men telt binnen Axel 160 huizen, en bij de 800 Inwooners, die meest allen tot de Gereformeerden behooren. De Kerk, die een fraaij gebouw is, staat niet verre van het Raadhuis; in dezelve wordt de dienst door twee Predikanten waargenomen; welke beide Predikanten ook Zuiddorp, daar tegen over gelegen, bedienen, en onder het Klassis van Walcheren behooren.
Ten aanzien van de Regeering is Axel gemeen met ter Neuze, en met alle de Dorpen van het Ambacht. In den aanvang van de voorige Eeuw, behoorde daar toe Biervliet; dan dit is daar van gescheiden in 1643; hebbende Axel en ter Neuze éénen Rechtbank behouden. De Heer Baron VAN LIJNDEN TOT HEMMEN is de Baljuw, die dat ampt, door een Substitut, doet waarneemen. Voorts bestaat de Regeering uit één Burgemeester, dertien Schepenen, twee Griffiers, twee Thesauriers, alle welken, behalven de twee laatstgemelden, jaarlijks, door de afgevaardigden van H. H. M. nu uit Axel en dan uit ter Neuze worden aangesteld.
Van ’t Axeler Ambacht, zie ’t geen reeds door ons op het Art. der VIER AMBACHTEN gezegd is. Daar onder behoort thans Zaamslag, Zuiddorp, en voorheen een meenigte Schanssen, ten westen Ter Neuze, Den Hoek, 't Fort Mauritius, Biervliet, enz.
Zie GUICIARDIJN, fol. 329. DE GROOT, Jaarb. bl. 89. SMALLEGANGE, bl. 156. VAN DER HOUVE, bl. 439. VOSSIUS, Jaarboeken, bl. 91, 96, Vaderl. Hist. VII.
VIII. XII. en XX. Deel, bl. 105.
