In ‘De Gouden Scarabee’, een van de bekendste vertellingen van de Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe, wordt beschreven hoe iemand op een oud stuk perkament een bericht ontdekt, dat er met onzichtbare inkt en in een vreemde taal op neergeschreven is. Dat bericht wordt zichtbaar als het stuk perkament per toeval verwarmd wordt boven het vuur van een open haard.
De ontdekking leidt tot het opgraven van een begraven piratenschat.Een mededeling als hierboven bedoeld is slechts bestemd voor iemand, die de ‘sleutel’ tot het geheime bericht kent. Om zoiets mogelijk te maken, kan men gebruik maken van onzichtbare inkt, van cijferschrift, van geheimschrift of van een combinatie van deze drie mogelijkheden.
Het is vrij gemakkelijk om ‘onzichtbaar te schrijven. Daartoe hoeven we onze pen slechts te dopen in citroensap, in het vocht van een ui, in melk of in suikerwater. Eenmaal opgedroogd is het schrift van deze ‘inkt’ onzichtbaar geworden; om het opnieuw te kunnen lezen is het voldoende het papier te verhitten.
Geheimschrift is een andere methode om een mededeling voor buitenstaanders ‘geheim’ te maken. Men kan (en dat is de eenvoudigste methode) bijvoorbeeld afspreken, dat bepaalde woorden of zinnen iets heel anders betekenen dan wat er letterlijk staat. Tijdens de laatste wereldoorlog maakte de Engelse radio vaak van dit systeem gebruik. In uitzendingen naar bezette gebieden werd dan bijvoorbeeld gezegd: ‘Tante Mies zal u vrijdag een cadeautje sturen’. Bepaalde verzetsmensen wisten dan, dat een Engels vliegtuig op een afgesproken plaats een wapendropping zou uitvoeren.
Geheimschrift ontstaat ook als men de letters van bepaalde woorden van plaats verandert. Het woord BOEK wordt dan bijvoorbeeld als OKEB geschreven. Het is ook mogelijk letters volgens een tevoren afgesproken systeem met elkaar te verwisselen. Dan wordt de A bijvoorbeeld een Z, de B een Y, etc. Een derde methode is letters te vervangen door cijfers; op die manier ontstaat een cijferschrift, dat alleen leesbaar is voor mensen, die de ‘sleutel’ kennen.
Geheim- en cijferschrift dat door regeringen, politie-autoriteiten en legerleidingen gebruikt wordt, is natuurlijk heel wat ingewikkelder dan de hierboven beschreven methoden. In eigen kring kunnen berichten in zulke codes uitsluitend ‘vertaald’ worden door ervaren codisten; de vijand of buitenstaanders slagen er vaak pas na vele maanden studie in zo’n code te ontcijferen. En tegen die tijd is het gebruikte systeem al lang weer gewijzigd.