Gron.: Zanneweer.
Dorp in de gemeente Eemsmond ten Z. van Uithuizen. Het ligt op de zandrug in het nieuwe land dat in de Fivelboezem ontstond.
De borg Scheltkema werd in 1627 gekocht door Edzard Jacob Clant; hij herbouwde deze in 1633 en sindsdien heette de borg Scheltkema-Nijenstein. In 1811 werd hij op afbraak verkocht en gesloopt. De borg Onnema werd in 1805 al afgebroken.
Hervormde kerk (13de eeuw) met vrijstaande toren (15de eeuw), waarin twee klokken van Henric Kokenbacker (1469) hangen. De kerk heeft een gaaf interieur met twee herenbanken uit 1679, een preekstoel uit het derde kwart van de 18de eeuw, een orgel door A. Hinsz (1731) met snijwerk van C. Struiwig, een avondmaalstafel 1758 en een rouwbord voor Josina Petronella Clant (1743). In de kerkvloer bevinden zich verschillende grafzerken; de oudste dateert van 1540. De korenen pelmolen ‘Windlust’ dateert van 1818.
Te Zandeweer werd in 1787 een exercitie-genootschap opgericht door dominee Dekens. Boerenjongens veroorzaakten een oploop. De genootschappen van Eenrum, Baflo en Warfhuizen kwamen te hulp. Het liep af zonder bloedvergieten, maar de hoofdmannenkamer verbood het zelfstandig optreden van de vrijcorpsen. Zij zouden alleen mogen optreden met goedvinden van de wettige rechter. Dominee Dekens en zijn ambtgenoot dominee Jac.
Janssonius van Oostemieland en alle andere patriottische predikanten moesten dit besluit van de kansel voorlezen; zij voelden dit als een grote vernedering. De genootschappen protesteerden in hun Echt en Authenticq Verhaal (1787). Weldra echter kwamen de Pruisen (inval 1787). Dekens en Janssonius werden, evenals Bacot van Eenrum, afgezet en verbannen.
In de Middeleeuwen yn Sondwere, to Sontwere, in de 16de eeuw Zandtweer en in de 19de eeuw Zandweer. Betekenis: were (= bezit, land) op sond (= zand; eigenlijk zavel = mengsel van zand en klei).
Schimpnamen voor de inwoners: Eerappelreuders, Eerappelruders.
Lit.: G. de Boer, Geschiedenis van de gemeente Kantens (Bedum 1997); R. Alma, Rondom de klokken van Zandeweer, Groninger Kerken 8 (1991) 109-in; R. Alma, Nogmaals de klokken van Zandeweer, Groninger kerken 9 (1992) 7778; Formsma, Ommelander borgen en steenhuizen, 506-513; Een wandeling door Uithuizen en Zandeweer; met ruim honderd historische foto’s (Uithuizen 1968); J. Vinhuizen, Scheltkema-Nijenstein te Zandeweer, GVA 1925,140-166.
