Mozaïek (ar. Moesawag, versiering) is een afbeelding die met behulp van kleine blokjes glas of natuursteen (lat. tesselae) in een zachte ondergrond van was of natte gips worden verzonken. Mozaïek was de kostbaarste vorm van decoratie.
De kunst van de mozaïekbouwers bestaat erin, de blokjes niet vlak te leggen, maar enigszins gekanteld, om lichteffecten te verkrijgen. Die lichteffecten hoorden bij de sacrale esthetiek die voor de Byzantijnen zo belangrijk was. Al in de oudheid werd de mozaïekkunst op grote schaal in particuliere woningen, tempels en keizerlijke paleizen, op de vloer, op muren en plafonds toegepast. Ze waren een monumentale toevoeging op gewelven en koepels van kerken. Het was de bedoeling van de makers van mozaïeken om een zo groot mogelijke schok van herkenning teweeg te brengen wanneer de voorstelling op grote afstand werd bekeken, zoals op muren, hoge gewelven en koepels van kerken. Als je van dichtbij kijkt, blijkt dat allerlei subtiele trucjes zijn gebruikt: door de lijnen van de steentjes af te laten buigen werd een natuurlijke vormgeving bereikt; door steentjes van verschillende tinten te gebruiken ontstond een fijne kleurschakering; door mozaïeksteentjes onder verschillende hoeken aan te brengen vingen ze het licht op verschillende manieren waardoor de levendigheid werd vergroot.
Eerst werden de werklijnen voor een mozaïek in de ruwe, nog vochtige pleisterkalk uitgezet. Vervolgens drukte men de legstukjes in een laag fijne pleisterkalk vast. Om de kleine mozaïeksteentjes, de zogenaamde tesserae, te verkrijgen, werden steenplaten en gekleurd glas tot blokjes van ong. 1 cm gekapt; stukjes van ongelijke afmetingen dienden om lastige plekken op te vullen. De gouden stukjes werden gemaakt door bladgoud op de onderkant van glazen steentjes aan te brengen. Op iconen wordt de mozaïekkunst ook toegepast, waarbij op een houten paneel met minuscule stukjes steen en goudglas prachtige afbeeldingen worden gemaakt. Soms is alleen de achtergrond in mozaïektechniek en is de voorstelling geschilderd in eitempera.
