G adunaton ‘onmogelijkheid’, L impossibile
[1] Logische figuur die een bewering ontkracht door aan te tonen dat ze fysisch onmogelijke, logisch absurde of moreel verwerpelijke gevolgen heeft. Deze argumentatie is verwant met het argumentum a contrario (redenering waarbij men uit een uitspraak afleidt dat het tegenovergestelde het geval is).
[2] Logische figuur die een bewering verabsoluteert door haar afhankelijk te maken van een onmogelijke voorwaarde. Het gaat om een hyperbolische perifrase↗ van uitdrukkingen als ‘nooit of te nimmer’, ‘volstrekt niet’ of ‘eeuwig en altijd’.
Formules:
1) alleen/pas indien het onmogelijke gebeurt, zal dit gebeuren, bv. ‘Als de schepen zeilen tegen wind,/Als de vader jonger is dan zijn kind,/En ’t in juli een voet dik zal vriezen,/Dan zal ik een ander liefke kiezen’ (Roemer Visscher)
2) er zal iets onherroepelijks gebeuren indien dit ooit gebeurt, bv. ik mag sterven/doodvallen/hangen als dat niet waar is
3) nog eerder zal iets onmogelijks gebeuren dan dat dit gebeurt, bv. ‘Eerder zal een kameel door het oog van de naald gaan, dan dat een rijke het koninkrijk Gods zal binnengaan’ (Markus 10:25)
4) iets zal blijven tot een onbepaalde toekomst, bv. ‘I’ll love you, dear, I’ll love you/Till China and Africa meet,/And the river jumps over the mountain/And the salmon sing in the street’ (W.H. Auden)
Genres:
1) spreekwoord, bv. ‘Als de lucht instort, zijn alle mussen dood’
2) zegswijze, bv. ‘Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen!’
3) nonsens-, kolder- of leugenpoëzie, bv. de dertiende-eeuwse Franse fatrasie (bv. ‘Van de ballen van een vlinder, kan je daar walvisvet van maken, en van de lul van een huisjesslak kastelen en belforten?’); ‘Eer maakt men lakens wit met inkt, (…)/Eer breekt men ijzer met zijn handen, (…)/ Dan dat ik u mijn ziel blootleg/En zeg wat ik thans lijden moet’ (G. Komrij); ‘Het lied van Amadis’ van H. Claus (een bewerking van ‘Stances de l’impossible’ van Amadis Jamyn)
4) voorspelling: Shakespeare laat de heksen in Macbeth (iv, 97-98) een adynaton uitspreken: ‘Macbeth wordt nooit verslagen tot het bos van Birnam oprukt.’ De onmogelijk lijkende voorwaarde wordt vervuld als de vijanden van Macbeth zich met takken van het bos camoufleren
5) reclame: ‘Apollinaris, het water dat ijzer verteert’
Voorbeelden:
L) ‘Ante leves ergo pascentur in aethere cervi/et freta destituent nudos in litore pisces,/ante pererratis amborum finibus exsul/aut Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim,/quam nostro illius labatur pectore vultus’ (Nog eerder grazen lichte herten in de wolken en werpt het water vissen weerloos op het strand, nog eerder gaan verbannen Par - then en Germanen hun woonplaats aan de Rijn en aan de Tigris ruilen, dan dat ik ooit zijn goddelijke blik vergeet!; Vergilius, Bucolica 1.59-63, evenals 8.52 e.v. een vaak nagevolgd voorbeeld)
F) ‘Ce ruisseau remonte en sa source;/Un boeuf gravit sur un clocher;/(…)/Le feu brûle dedans la glace;/Le soleil est devenu noir’ (Deze rivier vloeit naar haar bron terug, een os beklimt de klokkentoren (…) het vuur brandt in het ijs, de zon is zwart geworden; Théophile de Viau)
E) ‘I would/Love you ten years before the flood/And you should, if you please, refuse/Till the conversion of the Jews’ (Al hield ik tot tien jaar voor de zondvloed van jou, dan nog zou je me afwijzen tot de Joden bekeerd waren; A. Marvell)
[3] Hyperbolische vorm van beeldspraak↗ met surreële trekken. Deze figuur creëert de sfeer van een sprookje, een droom of een nachtmerrie. Ze is verwant aan de topos van de wereld-op-zijn-kop (l mundus inversus): een imaginaire werkelijkheid waarin natuurwetten, logische regels of gedragscodes worden doorbroken.
Voorbeeld: ‘De lucht in de kamers was zo vochtig dat vissen er gemakkelijk in en uit hadden kunnen zwemmen door de deur en door de ramen’ (G.G. Marquez, Honderd jaar eenzaamheid)
