Ephesos - Een van de belangrijkste Ionische steden aan de kust van Klein-Azië. Het was bekend en beroemd in de oudheid door de grote tempel ter ere van Artemis, opgericht in de nabijheid van de stad. Deze tempel, een van de Zeven Wereldwonderen, bestond in zijn eerste uitvoering reeds vóór de Griekse kolonisatie en was toegewijd aan een Kleinaziatische natuurgodin Ammas, met wie Artemis achteraf door de Grieken werd vereenzelfvigd.
De oorspronkelijke tempel werd herhaaldelijk verwoest en heropgebouwd, o.a. door toedoen van Kroisos, die er 36 gesculpteerde kolommen liet aanbrengen. Xenofoon deponeerde er het losgeld voor de krijgsgevangenen, die de Grieken tijdens de terugtocht gemaakt hadden. Toen hem dit geld naderhand teruggegeven werd, bouwde hij in Elis een verkleind model van de Artemistempel te Ephesos met het beeld van de godin in cipressehout, naar het oorspronkelijke in goud.
In 356 v.C. stak een zekere Herostratos de grote tempel van Artemis in brand, opdat zijn naam voor het nageslacht bewaard zou blijven.
Ephesos was lid van de Delisch-Attische Zeebond en bondgenoot van Athene tijdens de Peloponnesische Oorlog, doch tegen het einde koos het de zijde van Sparta. Onder Rome’s overheersing was Ephesos de hoofdstad van de provincia Asia en de zetel van de gouverneur (zie Arcadius). Ephesos was de geboorteplaats van de wijsgeer Herakleitos.
Nawerking: Die Witwe von Ephesus (1951), opera door de Duitse componist Wolfgang Fortner (1907).
