Demokritos van Abdera - Grieks filosoof (460-360 v.C.?), belangrijkste vertegenwoordiger van de Atomistische School (zie Atomisten). Hij werd geboren in Abdera aan de Thrakische kust, reisde veel, o.a. tot in Egypte. Hij schijnt ook contact te hebben gehad met het pythagorisme. Zijn omvangrijk werk is volledig verloren gegaan.
Het probleem van de verzoening van de leer van Herakleitos en die van de Eleaten loste hij op door de eenheid van het Zijn op te geven. Het Zijn is eeuwig, ongeschapen, doch bestaat uit een oneindig aantal ondeelbare deeltjes (atomoi), die zelf eeuwig, ongeschapen en on veranderlijk zijn, kwalitatief volkomen gelijk, doch slechts verschillend naar vorm (rhusmos), orde (diathigè) of ligging (tropè). De oorspronkelijke eigenschap van de atomen is hun beweging (de oorzaak hiervan geeft hij niet aan). Verandering betekent niets anders dan de vereniging of scheiding van de atomen (doch nooit een versmelting), door het feit dat het gelijke zich bij het gelijke voegt: zo zijn wezens en dingen ontstaan. De mogelijkheid van de verandering wordt bij Demokritos geboden door zijn aanvaarden van het Niet- Zijnde: elke beweging veronderstelt het ledige, daarom betekent Zijn in brede zin zowel het vol-zijn (atoom zijn) als het ledig-zijn (het niet-zijn), op zo’n manier dat de atomen zich in het ledige bewegen. De kosmogonie van Demokritos is typisch voor de jongere Natuurfilosofie: de kosmos is ontstaan uit een dinè (wervelende, roterende beweging), die zich alsmaar uitbreidde. De atomen zijn oneindig en daarom zijn er ook een oneindig aantal werelden. Al deze bewegingen en veranderingen gebeuren op een mechanistische wijze. Ook werd zijn leer materialistisch genoemd. De ziel bestaat uit fijne (ronde) atomen, en is de kern van de waarneming. Dit gebeurt door het contact van materiële stofdeeltjes (eidola), afkomstig van de lichamen rondom ons, met ons lichaam. De verschillen van waarneming kunnen slechts kwantitatief van aard zijn. Daarom is alle zintuiglijke ervaring subjectief en relatief. Zeer belangrijk is ook de ethika van Demokritos. De mens bereikt de gelukzaligheid (eudaimonia) door het nastreven van een evenwichtig leven (euthumia), daarom moet men in alles maat houden. Overigens hangt de deugdzaamheid van de mens af van zijn innerlijke gevoelens; zijn ethiek is ook sterk intellectualistisch.
