(Fr. Himmelumer Aldeferd) Gemeente in Z.W.-Friesland (’lytse súdwesthoeke’), waar de leefbaarheid in een aantal dorpen ernstig wordt bedreigd door daling van het inwonertal.
Behalve in de landbouw heeft een aantal inwoners een bestaansmogelijkheid gevonden in de recreatie. In de jaren ’50 werd de naam (bij verkorting H.O.N.) gewijzigd door de aanduiding „en Noordwolde” te schrappen.
Oppervlakte 8545 ha waarvan 6612 ha land.Wapen: Het wapen is in drie gelijke delen doorsneden; het bovenste deel is groen, het middelste lazuur en het onderste zwart. Het schild is gedekt met een gouden kroon. Vlag: drie vlakken, waarvan het bovenste sinopel, het middelste lazuur en het onderste sabel. Linksboven aan de broekzijde 2 banen ingezet, goud en keel (zie Wapen). Als gevolg van conflict in de gem. raad zijn alle plaatsnaam borden eentalig Fries.
Economie
H.O. is grotendeels een veeteeltgemeente, met tuinbouw bij Koudum en resten van visserij bij Scharl en Laaksum (1974 nog één Ijsselmeervisser). In de jaren ’60 opkomst van recreatie, o.m. bij Koudum. In 1960 was 48,4 % van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw, 26,8% in industrie en ambacht en 24,8 % in de overige bedrijfstakken. In de gemeente wordt ruilverkaveling voorbereid. Problemen zijn hier ontstaan rond de vraag, hoeveel landbouwgrond aan agrarische bestemming moet worden onttrokken om een bestemming als natuurgebied te krijgen. Ook geplande diep-ontwatering ontmoet bezwaren bij biologen en C.R.M.
Industriële bedrijvigheid in Koudum (deegwarenfabriek, bouw, jachtbouw); Elahuizen (jachtbouw); Warns (jachtbouw). Verder op landbouw steunende bedrijvigheid, zoals loonbedrijven, transport e.d. Een toeristische ontw. is gestimuleerd bij de Galamadammen onder Koudum (gem. watersportcentrum De Kuilart), Warns, Elahuizen en Oudega.
Een handicap voor een industriële ontw. van H.O. is de ligging op grote afstand van Fr. centrumplaatsen, een probleem waarmee de gehele Zuidwesthoek in de jaren ’60 in toenemende mate mee te kampen kreeg. Door verbeterde verbindingswegen zijn m.n. voor Koudum de ontw. mogelijkheden iets gunstiger geworden; plannen voor een snelle verbinding met Sneek „binnendoor” lijken echter niet te zullen worden verwezenlijkt in verband met aantasting van het landschap en belemmering watersport.
Politiek en kerkelijk leven De partijen van het CDA, waarvan de CHU in de jaren ’50 en ’60 nog de helft van de bevolking tot haar aanhang kon rekenen, hebben met name in de jaren ’70 zware verliezen geleden. Dit vooral ten gunste van de VVD en, bij de staten- en gemeenteraadsverkiezingen van 1974, de FNP (resp. 15,2 en 10,7 % in 1974).
De raad was in 1954 als volgt samengesteld: 6 CHU, 3 ARP, 2 PvdA. In 1974: 4 CHU, 2 ARP, 2 Gemeentebelangen, 2 PvdA, 1 FNP.
De ontkerkelijking was aanmerkelijk minder groot dan de deconfessionalisering. In 1971 was 60 % NH (in 1960 64,7 %), 20 % Gereformeerd (21,1 %), 4,5% R.K. (4,5 %), 8,0 % behoorde tot de overige kerkgenootschappen (6,8 %). Het aantal inwoners zonder kerkgenootschap bleef gering: 7,5 % (2,9 %). Doopsgezinden vooral te Warns.
Sport, onderwijs, cultuur, monumenten In de jaren 1954-1974 is zowel op de Fluessen als op het Iisselmeer de watersport en de sportvisserij tot ontw. gekomen. Bij Hemelum traditioneel fierljepwedstrijden, bij Elahuizen skûtsjesilen. Sportveldencomplex te Koudum, bij recreatiecentrum De Kuilart zwemgelegenheid. In verschillende dorpen volleybal, voetbal, ijsbanen.
In Koudum chr. scholengemeenschap met LTS, LHNO en Mavo; muziekschool voor de ZWH, ontstaan mede door activiteiten van bekende Koudumer dirigent P. Bakker, die ook het nationaal bekende Koudumer muziekkorps Nij Libben leidt. Verschillende muziek- en zangverenigingen verspreid in de gemeente. In Koudum cultureel centrum De Klink. Daar ook jeugdcentrum.
In Koudum kerk uit 1857 met waardevol 17e eeuws meubilair. In Scharl klokkestoel. In Warns tufstenen toren uit de 13e eeuw. Bij deze plaats op het Rode Klif gedenkteken voor de Slag bij Warns 1345 (Leaver dea as slaef).
Burgemeesters sedert 1954: D. Humalda; L. S. Pasma (vanaf 1959).
Bevolking Van de dorpen heeft alleen de hoofdplaats Koudum een groei doorgemaakt; in de overige is het inwonertal sterk gedaald.
Hemelumer 1954 1959 1964 1969 1973 Oldeferd 5237 4959 4711 4804 4634 Elahuizen1) 68 59 55 294 277 Heidenschap 175 175 144 156 115 Hemelum 728 644 620 557 532 Kolderwolde 80 77 82 87 85 Koudum 1966 1861 1915 2213 2268 Molkwerum 470 443 404 364 329 Nijega1) 297 292 271 — .—.
Oudega 357 361 311 273 263 Scharl 150 136 99 88 — Warns 946 891 810 772 7652)
1) Nijega is sinds 1967 bij Elahuizen gerekend.
2) Inch Laaksum en Scharl.
