(Fr. It Amelân) Waddeneiland.
Hoofdplaats Nes, andere dorpen: Hollum, Ballum en Buren.Opp. binnen de hoogwaterlijn 5726 ha.
Het gemeentewapen is een schild, in lengte doorgesneden, de rechterhelft van goud, beladen met drie zwarte dwarsbalken van de rechter bovennaar de linker benedenhoek neerdalend, de linkerhelft van lazuur, beladen met een wassende maan van zilver, het schild gedekt met een gouden kroon. De gemeentevlag heeft vier horizontale banen van boven naar beneden blauw, geel, blauw, geel. In elk der blauwe banen een omgewende wassenaar van zilver en in elk der gele banen drie zwarte rechte schuinbalken.
Bevolking De loop der bevolking over de jaren 1954-1974 was als volgt:
1954 1959 1964 1969 1974
Ameland 2416 2450 2626 2829 3008 Nes 852 892 1004 1060 1128 Hollum 951 938 945 1046 1101 Ballum 250 259 271 272 288 Buren 363 361 406 451 491 Economie De voornaamste bron van inkomsten is het toerisme, daarna volgt veeteelt. In 1954 waren er ruim 36.000 gasten, waarvan plm. 5000 dagjesmensen. Deze aantallen waren in 1973 resp. 240.000 en 40.000. Bij een gemiddelde verblijfsduur van 11 dagen van de niet-dagjesmensen waren er dus 2,2 miljoen overnachtingen. Een groot aantal hotel-, pension-, camping- en aanverwante bedrijven hebben hun bestaan aan deze ontwikkeling te danken, terwijl de winkelstand is uitgebreid. Nes heeft een kampeerterrein (2000 pers.) met kampwinkel en recreatiezaal en twee kleine jeugdkampen.
Verder recreatiewoningen (plm. 230) en 15 kampeerboerderijen (totale cap. 987 pers.). Ballum heeft 1 kampeerterrein en het bungalowcomplex Roosdunen (plm. 200); bovendien 18 kampeerboerderijen (cap. 920 pers.). In Buren (grotendeels georiënteerd op Nes) liggen 2 kampeerterreinen (Klein Vaarwater, 3000 pers., Kiekduun, 500 pers.); er zijn 100 bungalows en 32 kampeerboerderijen (cap. 2.060 pers.). Hollum heeft 2 kampeerterreinen (Boomhiemke, cap. 1600 pers.) en het caravanterrein Koudenburg (cap. 300 pers.). Verder 200 bungalows en zomerwoningen en 16 kampeerboerderijen (cap. 986 pers.). In 1968 plm. 27000 slaapplaatsen.
Het toerisme heeft de economie van Ameland een grote stimulans gegeven. Uit de gemeentebegroting voor 1975 bleek echter, dat de eilandgemeenschap ƒ 752.000 uittrekt voor voorzieningen t.b.v. het toerisme.
Politiek en kerkelijk leven Met name de N.H. Kerk is op Ameland verzwakt, gedeeltelijk t.g.v. de groep geen godsdienst.
R.K. was in 1971 38 procent (in 1960 34,8); N.H. 27,5 (34,8), Doopsgezind 11, Gereformeerd 7,5 (8,2), „geen” 15 (8,1).
Politiek is de periode 1954-1974 gekenmerkt door verlies voor o.m. CHU, t.g.v. o.m. ARP en VVD. Na 1954 was de raad als volgt samengesteld: 2 CHU, 2 KVP, 1 PvdA, 1 VVD, 1 Vrijz.
Na 1974: 5 Belangen Combinatie, 2 Algem. Belang, 2 PvdA, 1 CHU, 1 ARP.
Zie ook Verkiezingen.
Onderwijs, cultuur, sport, monumenten Naast een crèche, kleuter- en basisschool beschikt Ameland over een scholengemeenschap (MAVO, Huishoudschool, landbouwschool en le leerjaar L.T.S.). Voor de overige onderwijsvoorz. is Ameland op het vasteland aangewezen.
Van het Amelander dialect is weinig overgebleven. De folklore met de vele elementen is voor een deel levend gebleven door aanpassing. Het culturele beeld wordt met name in de zomermaanden bepaald door het toerisme. De stichting Jeugd- en Jongerenwerk beschikt over een eigen zolder in Ballum, cultureel werk wordt ook bedreven in het dorpshuis „het Sinnewegje” (N.H. kerk) en het
R.K. parochiehuis annex jeugdcentrum te Nes. Er zijn plannen voor bouw van een jeugdgebouw, gecombineerd met sportzaal in Hollum.
De sportvoorzieningen zijn zeer uitgebreid: voetbalveld te Buren; zwembad, sauna, tennisbanen te Ballum; gymnastieklokaal, midgetgolfbaan, recreatiegebouw te Nes, gymnastieklokaal, voetbalveld, midgetgolfbaan te Ballum. Te Hollum, Ballum en Nes staan vele 17e en 18e eeuwse huizen (z.g. commandeurshuizen) met topgevel waarin blok-en vlechtlijsten, doorgaans met ankers gedateerd. Te Nes staat een zadeldaktoren zonder kerk uit de 17e eeuw en een achtkante monnikmolen De Phenix op Mullensdún (1880). Te Ballum staat een zadeldaktoren, waarbij in 1832 gebouwd zaalkerkje met in 1771 uit Harlingen aangekochte gesneden preekstoel-kuip van Claes Jelles (1604). In het Baarhuisje van het voormalige kerkje een door Vincent Lucas gebeeldhouwde, geornamenteerde zerk (16e eeuw). Te Hollum staat een aanzienlijke, laatgotische Herv. kerk met zware zadeldaktoren.
Op het kerkhof tal van 18e eeuwse, staande zerken met voorstellingen van scheepvaart en walvisvangst. Ten N. van het dorp de vuurtoren.
Te Hollum staan de oudheidkamer De Ouwe Pôlle en het natuurhistorisch museum (vooral collectie m.b.t. Waddenzee).
Beroemd zijn de natuurmonumenten, w.o. 3 reservaten: de rietvelden in de duinen ten N.O. van Hollum, de Zwanewaterduinen tussen Nes en Ballum (bijna 100 ha) waarvan de eendekooi vrij toegankelijk is en het Oerd (225 ha). Het Neerlands- of Nieuwlandsrijd is een interessant kwelderlandschap, door de boeren van Buren als weiland gebruikt.
In de jaren ’60 heeft zich op en rond Ameland de spanning tussen economische en milieubelangen meermalen gemanifesteerd. In de jaren ’60 werd een plan uitgewerkt voor het leggen van een dubbele dam vanuit Friesland naar het eiland. Met het oog op de unieke positie van de Waddenzee werd dit plan later teruggenomen. Gasboringen, reeds in 1962-1963 begonnen, leerden dat o.m. op het Oerd hoeveelheden aardgas te winnen waren. Om de winning legaal mogelijk te maken was echter een wijziging van het bestemmingsplan noodzakelijk. Fel verzet van particulieren en organisaties, w.o. de Ver. tot Behoud van de Waddenzee, en dreiging dat zonder toestemming tot gaswinning Ameland verstoken zou blijven van aardgas, stonden tegenover elkaar. Tenslotte werd het betreffende bestemmingsplan eind 1973 door de raad geaccepteerd, maar G.S. keurden het af.
Z. ook Waddenzee, Natuurmonumenten, Stichting De Ouwe Pôlle.
Burgemeesters: R. Walda, mr. F. G. A. Huber (1955-1961), mr.
J. Siderius (1961-1972) en drs. P. Zevenbergen.
Lit.: H. Bakker, Ameland, van Hollum tot de Hon (1970).
