(1645) bruingele, aromatische balsem
Anders dan de naam doet vermoeden komt perubalsem niet uit Peru. Perubalsem wordt gewonnen van een gemiddeld 17 m hoge boom die wetenschappers kennen als de Myroxylon balsamum variëteit pereirae. Deze boom is inheems in Midden-Amerika, aan de zogenoemde balsemkust, in El Salvador en Guatemala. Na de ontdekking van Amerika werd de geneeskrachtige, naar vanille ruikende balsem als schatting door de Indianen opgebracht. De Spanjaarden verscheepten de balsem vervolgens via Peru naar Spanje, vandaar de naam.
Perubalsem genoot al snel een grote reputatie. In 1571 besloot paus Pius v zelfs dat het heilig oliesel voortaan moest worden bereid met perubalsem, in plaats van met de minder duurzame mekkabalsem (z.a.). Omstreeks 1950 was dit in Nederland nog steeds gebruik. Perubalsem is allang in Nederland bekend. Chomel (1769) onderscheidde drie soorten: droge, witte en donkerbruine perubalsem. Overigens gebruikte Chomel door elkaar Balsem van Peru, Peruaansche balsem en Peruviaansche balsem. Uit een samentrekking van de laatste vormen is perubalsem ontstaan.
De bruine perubalsem was in Nederland het bekendst. In de 18de eeuw werd dit middeltje onder andere voorgeschreven ter versterking van zenuwen, hersenen, hart en maag. Daarnaast smeerde men het op wonden en zweren. Later werd het ook toegepast tegen jeuk, eczeem en aambeien. Tegenwoordig wordt perubalsem vooral toegepast als fixeermiddel in de parfum- en de zeepindustrie. De hars van de perubalsemboom heeft hier moeten wijken voor synthetische perubalsem.
Engels Balsam of Peru (1684), Peruvian balsam (1747); Duits Perubalsam; Frans baume du Pérou.
Uit een variëteit van de perubalsemboom - de Myrospermum (Myroxylon) toluiferum - werd vroeger tolubalsem gewonnen. Deze balsem is genoemd naar Tolû, de uitvoerhaven in Colombia, tegenwoordig Santiago de Tolû geheten. Tolubalsem was in Nederland al in de 17de eeuw bekend. Het werd onder andere voorgeschreven bij kanker, heupjicht en aambeien. Daarnaast smeerde men het op wonden. Tegenwoordig wordt tolubalsem nog toegepast in de parfumindustrie en in de farmacie, onder andere in hoestdrankjes. In 1841 destilleerde de Franse scheikundige Sainte-Claire Deville uit tolubalsem een chemisch produkt dat later door de Duitse scheikundige A.W Hofmann (1818-1892) toluol werd genoemd, een woord dat bij ons is verdrongen door het aan het Engels ontleende tolueen. Ook dit is dus - zij het langs een omweg - afgeleid van de Colombiaanse havenplaats (Santiago de) Tolû.
PERUBALSEM: J. van Beverwijck Heel-Konste, o e Derde Deel van de Genees-Konste
(Amsterdam 1656) 31; Chomel Alg. huishoudelijk wdb.1 1 (1769) 129- 134; WNT XII'
(/931) 1358-1359; Wink/er Prins• 3 (1948) 145; Kath. ency.2 3 (/949) 798; OED (1993') (amicab/e); Petit Robert (1993') 205.
