(Fr.: Raerderhim, de hem van Rauwerd). Gem. in het midden, waartoe behalve de hoofdplaats Rauwerd behoren de dorpen Deersum, Irnsum, Poppingawier, Sibrandaburen en Terzool. WAPEN.
Van keel, beladen met een zilveren dwarsbalk, waaroverheen twee sleutels van goud, gekruist als een sint-andrieskruis. Het schild gedekt met een gouden kroon. -» Grietenijwapens.BEVOLKING. In 1714 1200 inw.; in 1796 1477; in 1848 2382; in 1900 2825; op 1.1.1958 2680. Toeneming dus tot 1900 door intensivering van de veeteelt, daarna een lichte afneming door o.a. vergroting der bedrijven en mechanisatie. De industrie is beperkt tot een belangrijke zuivelfabriek in Sibrandaburen. TAAL. Van de 336 onderzochte kinderen bleek 99 pct. Fr.-sprekend te zijn.
KERKELIJKE EN POLITIEKE SITUATIE. Ned. herv. 41,5 pct., geref. 13,9, r.k. (vrijwel allen te Irnsum) 12,8, doopsgez. 6,8, geen kerkgenootschap 24,6 pct.
Tweede Kamer 1956: P.v.d.A. 55 pct., C.H.U. 6,8,
K.V.P. 13,5, A.R.P. 10,5, V.V.D. 12,4, C.P.N. 0,5 pct. Zeven zetels in de raad: P.v.d.A. 3, C.H.U. en K.V.P. elk 1, V.V.D. 2 (1958).
OPPERVLAKTE. R. heeft een opp. van 3336 ha. De grootste afstanden, N.-Z. van N. van Rauwerd tot Sibrandabuursterzijl, O.-W. van Oude Schouw tot Speers zijn beide ca. 7 km.
GRENZEN. De zuidgrens is grotendeels de Sjaerdasloot (nu een onbetekenende sloot), de westgrens loopt door de oude Middelzee langs de Zwette tot W. van Roordahuizum, de noord- en noordoostgrens loopt naar en langs de Moezel, de oostgrens langs de Boorn en de Nieuwe Wetering naar het Snekenneer. R. grenst aan Baarderadeel, Wymbritseradeel,Doniawerstal, Utingeradeelen Idaarderadeel. HOOGTE VAN DE BODEM EN AFWATERING. De Nieuwlanden N. van Rauwerd liggen + N.A.P. Het Deersumer Nieuwland ca. —0,2 m. De streek tussen Middelzeedijk (vrijwel de straatweg Sneek-Lwd.) en de ‘Lege Geaën’ tussen —0,1 en —0,5 m.
Het O. deel van R. tussen —0,3 en —0,8 m. Het waterschap ‘De Sneker Oudvaart’ waartoe R. grotendeels behoort, watert noordoostwaarts af naar de Boorn, oostwaarts naar het Snekenneer, zuidwaarts langs de Sneker Oudvaart naar ‘De Domp’ in de Groene dijk, d.w.z. naar de Houkesloot. Hemdijken beschermden het gebied naar de meren van het Lage Midden. Niet de hele waterstaatkundige eenheid R. ligt in deze gem.; het Z. deel van de Hem, de zgn. Snitser Fiifgea, behoort tot Wymbritseradeel.
BODEM. 5 à 10 m diep liggen pleistocene zanden, in het westen soms marien, in het oosten dekzand. Het hierop rustende veenpakket is in de Middelzee geheel, langs de Moezel grotendeels verdwenen. In de Middelzee kwamen hier zandige zeeafzettingen voor in de laats. Aan de opp. ligt een zeekleilaag (veelal kniplei), enkele meters dik in het westen en noorden, uitwiggend tot decimeters in het zuidoosten. BODEMGEBRUIK. Van de cultuurgrond is 99,8 pct. weiland. Veeteelt en -fokkerij.
Verkaveling volgens bloktype bij de dorpen, op de lagere gronden ook strokenverkaveling. Tamelijk veel grotere bedrijven, maar sterke versnippering. Ruilverkaveling aangevraagd voor ‘Sneker Oudvaart’.
GESCHIEDENIS. R. is een deel van het O. oeverland van de Middelzee en van de Z. ‘oeverwal’ van de Boorn-Moezel. Zo is een naar het zuidoosten in dikte afnemende kleilaag afgezet op veen. Op deze veenbodem vond wrsch. al vroeg bewoning plaats; de stijgende zee dwong de mensen later terpen te bouwen. We vinden deze langs Boom en Moezel (Irnsum, Yntehûs en Rauwerd), langs de Middelzee (Deersum) en in een streek van Rauwerd naar Offingawier (‘Lege Geaën). Uit Flansum is een mantelspeld (eerste eeuw v.C.) afkomstig.
Angelsaksisch aardewerk is gevonden in een terp bij Irnsum. Een Merowingische munt (7de eeuw) weer uit Flansum. Na 1000 is de Middelzeedijk aangelegd; de Hemdijk aan de oostzijde, de Groene dijk, is uit de 12de eeuw. Twisten tussen Schieringers en Vetkopers, niet te scheiden van de inmenging door vreemden, teisterden ook R. De ligging tussen Sneek, Lwd. en O.-Frl. was daarbij belangrijk.
De geschiedenis na 1600 is die van het agrarisch bedrijf; veeteelt en veefokkerij zijn het voornaamste middel van bestaan; ontvolking, herverkaveling als weg tot rationalisatie zijn in R. actuele problemen.
G., C. D.
Zie: Hepkema Memories, 236; Reg. Leeuw, Cour., 56; Repert., 206-207
