Als maatschappelijk verschijnsel: de mate waarin er werklozen zijn. Werkloosheid is aanwezig wanneer werkzoekenden ondanks hun bereidheid een werkkring tegen het heersende loonpeil te aanvaarden, er niet in slagen deze te vinden.
Voorzover zij haar oorsprong vond in een gebrekkige organisatie van de arbeidsmarkt is in de 19e eeuw getracht door de instelling van de arbeidsbeurzen aanbod van en vraag naar werk zo goed mogelijk te reguleren. De huidige arbeidsbureaus namen deze taak later over, zie: ➝ Gewestelijk Arbeidsbureau. Werkloosheid wordt onderscheiden in zogenoemde frictie-werkloosheid (veroorzaakt door de voortdurende herverdeling van arbeidskrachten in het economisch bestel); seizoen-werkloosheid (als gevolg van de omstandigheden dat sommige bedrijfstakken bijvoorbeeld de landbouw in het ene jaargetijde meer arbeidskrachten nodig hebben dan in het andere), conjuncturele werkloosheid (wanneer het bedrijfsleven als gevolg van recessie of depressie minder werknemers behoeft) en structurele werkloosheid (wanneer het in enig gebied onmogelijk blijkt de produktie-organisatie aan te passen aan de aard en de omvang van de beschikbare arbeidskrachten).Over een langere periode bezien is de werkloosheid, ook die in de Zaanstreek, aan min of meer hevige schommelingen onderhevig geweest. Deze was hier echter nooit van structurele aard. Na de Tweede Wereldoorlog is er wel herhaaldelijk sprake geweest van frictie-werkloosheid, vooral door de sluiting of overplaatsing van grote Zaanse bedrijven. In 20 jaar verdween toen 35 % van de arbeidsplaatsen in de nijverheid. Hier staat tegenover dat de conjuncturele werkloosheid in de streek doorgaans lager uitviel dan elders. In procenten van de totale beroepsbevolking uitgedrukt was het aantal werklozen in de Zaanstreek vrijwel steeds lager dan dat in de provincie Noord-Holland en in geheel Nederland.
Zie voor een uitgebreid overzicht van de ontwikkeling der werkgelegenheid in de streek het artikel ➝ Arbeidsplaatsen en bedrijfsgrootte. Zie ook: ➝ Werkgelegenheidsbeleid.
